Extra-solar Planets Encyclopedia
Zijn er nieuwe planetenstelsels ontdekt rond vier dichtbije sterren? Britse sterrenkundigen rapporteren lege plekken in de afgeplatte stofschijven die draaien rond de sterren Beta Pictoris, Wega, Epsilon Eridani en Fomalhaut. In deze lege ruimten bevinden zich vermoedelijk planeten die het stof hebben opgeveegd.
In 1983 nam de Nederlands-Amerikaans-Britse satelliet IRAS (InfraRed Astronomical Satellite) al infrarode warmtestraling rond deze vier sterren waar. In hetzelfde jaar fotografeerden de Amerikaanse sterrenkundigen Bradford Smith en Richard Terrile de ster Beta Pictoris met behulp van een 'coronograaf': een instrument om zeer lichtzwakke schijnsels rond heldere objecten waar te nemen. Op hun foto prijkte een afgeplatte stofschijf ter weerszijden van de ster. Het zwakste schijnsel was honderd miljoen maal lichtzwakker dan de ster zelf.
Met een sterk verbeterde coronograaf stelden Smith en Terrile een paar jaar later vast dat het ging om relatief grote deeltjes in de schijf. De stofdeeltjes moesten op zijn minst 1 micrometer in diameter zijn. Dat is ongeveer tien maal zo groot als normaal tussen de sterren zwevende stofjes. Klaarblijkelijk was bij Beta Pictoris al een aangroeiingsproces aan de gang. Bij zo'n aangroeiingsproces klonteren fijne stofdeeltjes samen tot grotere brokjes. Omdat Beta Pictoris nog maar enkele honderden miljoenen jaren oud is, zou dit in de toekomst leiden tot het ontstaan van echte rotsblokken, en later ook planeten.
Dat was de stand van zaken in 1993. In juni 1997 nam de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili een kromming in de stofschijf rond Beta Pictoris waar. Werd die kromming door de zwaartekrachtswerking van een planeet veroorzaakt? Gespeculeerd werd over planeten op niet meer dan 20 AE (3 miljard km) afstand van de ster.
Afgelopen week rapporteerden Britse sterrenkundigen over hun waarnemingen met behulp van de SCUBA (Sub-millimeter Common User Bolometer Array). De SCUBA is een ver-infraroodcamera, die achter de James Clerk Maxwell Telescope op Hawaii kan worden bevestigd. De waarnemingen van de Britse astronomen wijzen op leegten in de meer naar binnen gelegen delen van de stofschijven rond Beta Pictoris en de drie andere sterren. Wayne Holland, van het Royal Observatory of Edinburgh (ROE), twijfelt er niet aan dat zich in deze leegten planeten ophouden. Zij hebben het stof uit hun omgeving opgeveegd.
Dat er wellicht planeten rond Vega cirkelen, is des te opvallender omdat die ster een belangrijke rol speelt in het science fiction-verhaal Contact. Dit door wijlen Carl Sagan geschreven verhaal is momenteel als film in de bioscoop te zien. In deze spannende film speelt Jodie Foster de hoofdrol.
In een door het ANP verspreid persbericht wordt gemeld dat de vier sterren zich 'het dichtst bij ons eigen zonnestelsel bevinden, binnen 24 lichtjaren afstand van de aarde'. Dat is niet juist. Weliswaar gaat het om relatief dichtbije sterren (Epsilon Eridani op een afstand van 12 lichtjaar, Fomalhaut op 22 lichtjaar, Vega op 28 lichtjaar en Beta Pictoris op 57 lichtjaar), maar niet om de dichtstbijzijnde sterren. De dichtsbijzijnde ster is Proxima Centauri op een afstand van 4,2 lichtjaar.
Overigens is het aantal sterren met mogelijke planeten nu weer drastisch toegenomen. Eerder waren al aanwijzingen gevonden voor planeten rond negen andere sterren. Het ontstaan van planeten is dus niet uniek. Geschat wordt dat alleen al in onze Melkweg 600 miljard planeten voorkomen. Veel van die planeten zullen gasreuzen zijn zoals Jupiter en Saturnus. Slechts een op de tien ervan lijkt mogelijk op de aarde. Volgens de Britse sterrenkundige David Hughes is de kans groot dat zich binnen een afstand van 20 lichtjaar van ons zonnestelsel een andere, sterk op de aarde lijkende planeet bevindt.
Carl Koppeschaar
(Met dank aan mijn collega's van het NOS Radio 1 Journaal)
Back to ASTRONET's home page
Terug naar ASTRONET's home page