LEONIDEN 2000
ESA Lokale Informatie Nederland
14 november 2000
De Leoniden ontlenen hun naam aan het sterrenbeeld Leeuw (Latijn: Leo) waarvandaan ze langs de hemel lijken weg te schieten. Ze zien eruit als razendsnelle, sterachtige puntjes die wegvluchten en worden in de volksmond ook wel 'vallende sterren' genoemd. In werkelijkheid zijn het geen sterren maar stof- en gruisdeeltjes ('meteoroďden') die de komeet 55P/Tempel-Tuttle tijdens zijn vele omlopen rond de zon achterliet. De gruisdeeltjes hebben zich langs de hele baan van de komeet verspreid en de aarde kruist die baan ieder jaar rond 17 november. Terwijl onze planeet door de gruisdeeltjes ploegt, schieten sommige met grote snelheid de atmosfeer binnen. De luchtmoleculen worden door de wrijving met het deeltje zodanig verhit, dat ze fel oplichten. Voordat het deeltje op zo'n 100 kilometer hoogte is verdampt, is zo een langgerekt lichtspoor te zien in de vorm van een meteoor.
In gewone jaren zijn er maar tientallen Leoniden-meteoren per uur te zien. Maar soms zijn het er vele duizenden per uur en is er sprake van een 'meteorenregen'. Het spannendst van de Leoniden-meteorenregens is dat ze onvoorspelbaar zijn. Zo werden Amerikaanse waarnemers in november 1966 verrast toen 150.000 meteoren per uur langs de hemel schoten. Al eerder waren Leoniden-regens te zien geweest in 1799, 1833 en 1866. Aan de hand van de 33-jaarlijkse periode kon toen worden afgeleid dat de meteoren samenhingen met de al eerder genoemden moederkomeet die eens per 33 jaar om de zon scheert. Maar omdat het spektakel in 1899 en 1933 uitbleef, waren weinig waarnemers er in 1996 op bedacht.
Op 28 februari 1998 scheerde de Leoniden-komeet opnieuw langs de zon. Daardoor trekt de aarde nu nog door hoge stof- en gruisconcentraties van de komeetstaart. Meteorendeskundigen voorspelden voor 1998 en 1999 'superuitbarstingen'. In 1998 werden 'slechts' 250 meteoren per uur waargenomen. Maar vorig jaar deed zich een opvlamming tot 2700 meteoren per uur voor. Ruimtevaartorganisaties waren bevreesd dat satellieten door de meteorenstorm zouden worden gezandstraald. Voor alle zekerheid werden kostbare instrumenten zoals de Hubble-ruimtetelescoop van de storm afgewend. Gelukkig deden zich toen geen ongelukken voor. Wel registreerden sterrenkundigen lichtflitsen op de maan. Die werden veroorzaakt door in de maanbodem inslaande Leoniden.
Hoe groot is de kans dat dit jaar een meteorenregen optreedt? Dat hangt er vanaf door welk deel van de zwerm de aarde dit jaar trekt. Carola Göckel en Rüdiger Jehn van ESA's European Space Operations Centre (ESOC) in Duitsland hielden het op een maximum van 900 Leoniden per uur kort voor 08.00 u. Nederlandse tijd op 17 november. Zij voorspelden ook een kleine piek van 300 meteoren rond 13.00 u. Nederlandse tijd. Omdat het in beide gevallen dag was, zouden wij het spektakel dus missen. Maar ook waarnemers in de nog nachtelijke V.S. zagen geen verhoogde activiteit rond deze tijdstippen.
De Britse astronomen David Asher en Robert McNaught voorzagen 100 meteoren per uur met twee mogelijke opvlammingen rond 03.44 u. en 07.51 u. op 18 november. Een alternatieve voorspelling door Ignacio Ferrín ging uit van een maximum van 3500 - 5000 meteoren per uur met een uitschieter tot 50.000 meteoren per uur. Dat zou moeten hebben plaatstgevonden rond 09.20 u. op 17 november. Er zijn echter geen rapporten binnen dat iemand hier iets van heeft gezien. Ook de Amerikaanse meteorendeskundige Joe Rao hield het op 250 - 500 meteoren per uur gedurende de vroege ochtend van 17 november. Maar hij drong er op aan ook alert te gedurende de ochtend van 18 november.
Jammer is dat de maan dit jaar flink stoorde. Het was slechts vijf dagen na volle maan en bovendien bevond de maan zich in de buurt van het sterrenbeeld Leeuw aan de hemel. Maar wie het gelaat van de maan afwendde en bijvoorbeeld in de richting van de Grote Beer keek, kon in ieder geval de helderste meteoren zien.
KNMI-meteorloog Jacob Kuiper verzorgde de weersvoorspellingen.
Back to ASTRONET's home page
Terug naar ASTRONET's home page