Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011

ZONSVERDUISTERING
31 MEI 2003

De ringvormige fase van de verduistering,
gefotografeerd door Olivier Staiger aan
boord van Flight NW34.
Foto: Olivier Staiger/High Moon

Kennislink verzorgde op deze pagina een live webcast van de gedeeltelijke zonsverduistering van zaterdag 31 mei in samenwerking met Volkssterrenwacht Copernicus uit Haarlem, Astronet, Stichting De Koepel, en Volkssterrenwacht Mira in België. In verband met het noodzakelijke vrije uitzicht bij zonsopkomst over het noordoosten, vond de webcast van Volkssterrenwacht Copernicus plaats vanaf het Best Western Palace Hotel in Zandvoort. Het Kennislinkteam maakte opnamen bij een vrij uitzicht over het water aan het IJsselmeer.

Zonsopkomst door
Volkssterrenwacht Copernicus

Eén van de beelden van
Volkssterrenwacht Mira

KLIK HIER VOOR DE VERZAMELDE BEELDEN VAN VOLKSSTERRENWACHT COPERNICUS

MEER OPNAMEN VAN OLIVIER STAIGER (VLUCHT NW34 SEATLLE-AMSTERDAM)

ARCHIEFBEELDEN VAN DE WEBCAST DOOR ASTRONOMY.NO

RINGVORMIGE FASE DOOR DAVID D. MILLER IN EDINBURGH, SCHOTLAND

UW FOTO'S EN ANIMATIES

Berry Holl, Vianen
(meer)

Wilco Boerman, Diepenveen,
gemaakt te Eemshaven,
hogere resolutie

MarKus Burch, Zwitzerland,
gemaakt te Ólafsfjörður, IJsland

Giampaolo Zuntini,
Imola (BO), Italië,
vanuit Cervia (RA), Italië

Simona Righini,
Medicina Radiotelescope Station
Bologna, Italië

Arjen Hofland,
Delft

Theo Mulder,
Bovenkarspel

Jenny Valk,
Zoetermeer

Rainer Klemm,
Passau, Duitsland

Paul Maguire,
Newcastle, Engeland

Cees Bassa,
Utrecht

Mathias Vejerslev,
Hillerød, Denemarken

Marius Puttmann,
te Brora, Schotland

Rijk-Jan Koppejan,
vanuit Veere

Hans Hagebout,
Hoofddorp

Gijs de Leeuw,
Oostwoud

Fabio Pignata,
Delft

Michiel v.d.Puijl,
West-Terschelling

Marius van der Kuijl,
Wieringerwerf (meer)

Marius van der Kuijl,
Wieringerwerf

Roel Janssen,
(meer)

E. Serafini,
Cervia (RA), Italy

Robin Bonell (11 jaar),
Leicestershire, Engeland

Zeger W. Hendrikse,
aan het IJsselmeer

Alex Middleton,
Strathy Point, Sutherland, Schotland

Derek Brankin,
Dundee, Schotland (meer)

Derek Brankin,
Dundee, Schotland

Mark Krijgsman,
Den Haag

Frans Cambron,
Oudenaarde, België

Kees Slingerland,
Eindhoven

data99, Gooik, België

Georges Calon, Eindhoven

Rick Abrahams, Steenwijk

Hans Pijlman, Nieuwveen

Frans Janssen, Boskoop

Chris Schram, Nootdorp

Cor Berrevoets, Middelburg

Elbert Karssenberg, Genemuiden

Anders Spissøy, Noorwegen

Martijn Gnirrep, Amsterdam

Emiel Altink, Steenbergen (N.Br.)

Michiel Berger, Alkmaar

Rob J. Bruin, Barendrecht

Don

Paul van der Burg, Arnhem

Jan Noot, Warffum

Alfons Ruiter, Goor

Bram Waagmeester

Theo Mulder, Bovenkarspel

Arno Bollen, Sittard

John Pals, Gouda

Frans de Waal (meer opnamen)

Kevin, Veghel

Ruud van de Laar, Ter Aar

Margaret Dearman
Hopeman, Moray, Schotland

Jan Are Andreassen
Narvik, Noorwegen

Mario Eghthuijsen, Hoogerheide

Marc van Beelen, Rijnsburg

Rolf W. Pieters, Utrecht

Marcel van der Werf, Delfzijl

Max Kroon, Wateringen

Raymond J.M. van de Ven Glover
Medemblik

Carolien van Slijpe
& Martijn Duim

Adosh van der Heijden
(meer opnamen)

Dick Vis, Haarlem (Schalkwijk)

Joost de Vries

Paul de Beurs, Blaricum

Nancy Lippens, Utrecht

Jelle de Plaa, Zeist

Joost & Sjak, Amsterdam

Simon Wiersma, Hellevoetsluis

Thijs Knaap, Amsterdam

Roel 't Jong, Haarlem

Leon Rademakers, Heerlen

Rene J. Heeringa, Emmeloord

Ronald Blom

Edgar Alphenaar, Vlaardingen

Marco Verstraaten, Callantsoog

Tim Kraayvanger

Patrick Heijmans, Heesch

Patrick F. Dammeijer

John Timmerman, Leens (Gr)

L. Geelhoed, Oegstgeest

Jan Kelderhuis, Drachten

Henk Bril

Zbigniew Motyka,
Katowice, Polen (meer)

Marcel van der List,
Delfgauw (meer)

Andrew en Françoise en
Tycho de Jong, Delft

Ruud (Breda)

Björn Kummeling, Silvolde (Gld)

Albert van Duin, Beilen

R. Bouwens, Terneuzen

Jeff Simmelink, Sittard

Johan Brouwers, Son en Breugel

Govert Buizert, Doorn

Peter van Dongen, Hedel (NBr)

H.Jongsma, Elsloo (Frl)

Bart Veltman, Duiven

Frank Mokveld, Nootdorp

S. Cauberg, Maastricht

Familie Hof,
Apeldoorn

Berry Holl, Vianen
(meer)

André Vonk,
Moerkapelle

Floris Altink, 9 jaar
Steenbergen (Nbr)

Fred Kramer
A20 bij Maassluis

Phil Cork
Witney, Oxfordshire, England

Marius v.d. Hoeven, Ede

Jos Wouters, Hoofddorp

Jos Weijenberg, Leiderdorp

Ilona Wilmont, zwolle

Han Verhaar, Den Haag

Anca Buit, Enschede

Desiree Bogert, Westerland

Michèl Coenen, Geleen

Rene Overgauw, Alphen a/d Rijn

Leo van der Nat
Rotterdam

Rudy (11jr.) & Martin (9jr.) Heithuis
Oosternieland (Gr)

Leo van den Berg, Deurne

Peter van Bommel, Grave (NB)

Roeland Merks, Amsterdam

Mylène Provence, Hoofddorp

Ron Uiterwijk, Raalte

Martijn Lammerts, tussen
't Goy en Beusichem (meer))

Jaap Vreeling,
Raamsdonksveer

Wouter Slokker
Ouderkerk a/d Amstel

Wouter Slokker
Ouderkerk a/d Amstel (meer)

Gerrit Jansen
vanaf Grebbeberg

Frank Stevens,
Veghel

Jan Besselink, Ulft
(weer- en natuurfoto's)

Derick Rethans
(meer)

Arno Paanstra, Veenendaal

Dennis van Duijn, Moordrecht

Leo van Wijngaarden, Vlaardingen

Silvester Arendse, Delft

Ab Aberson, Ruinerwold Weerwille

Reijnoud van der Niet, Rotterdam.

Linda van Hagen,
bij Scharwoude

Martin Nederveen,
in Hardinxveld-Giessendam

Gary Williams
Southend on Sea, Essex, UK

Maarten en Esther Wilschut,
Rotterdam (meer)

Pi Toth Istvan,
Budapest, Hongarije

Marjan van Lunteren , Nieuwegein

Robert Kater, Zandvoort

Mitchel Gerritzen, Arnhem

Geert Donker Duyvis, Delft

Hendri Karssenberg, Neede

C. Peekstok, Medemblik

Job Geheniau, Den Haag

John Pals, Gouda

ZATERDAG KWAM DE ZON ALS SIKKEL OP

Wie had niet zijn wekker gezet op 31 mei? Wie op die zaterdag uitsliep, miste een uniek en adembenemend hemelverschijnsel! Op de vroege zaterdagochtend kon vanuit West-Europa namelijk een zeer fraaie, gedeeltelijke zonsverduistering worden waargenomen.

In het midden van Nederland kwam de zon om 05.26 uur op. In het midden van België om 05.36 uur. Dat is normaal bij zomertijd en op de laatste dag van mei. Maar dit keer was er iets vreemds aan de hand met zonsopkomst. In plaats van een steeds grotere wordende, oranjerode bol, verhieven zich twee kleine, glinsterende 'stekels' boven de horizon. Steeds langgerekter en naar elkaar toe neigend werden die, totdat ze zich van onderen sloten. Boven de horizon hing een ragfijne sikkel. Het leek wel de sikkel van de maan, die paar dagen tevoren al voor zonsopkomst was te zien. Alleen was het licht van deze sikkel zo fel, dat het - zodra het uit de heiigheid was - al kort erna de ogen begon te verblinden.

De merkwaardige, smalle zonnesikkel deed zich voor omdat vanaf de aarde gezien de maan voor de zon langs schoof. In het noordwesten van Schotland, IJsland en een deel van Groenland ging dat door het midden en was een ringvormige zonsverduistering te zien. Doordat de maan op 31 mei zeer ver in haar langwerpige baan om de aarde stond, was ze kleiner aan de hemel dan de zon en kon die niet totaal bedekken. Er bleef dus een heldere ring zonlicht over.

Zo verliep de zonsverduistering
in Nederland en België.
Animatie: Olivier Staiger/High Moon

In Nederland en België, juist buiten dit gebied, was er geen ringvormige fase, maar wel een heel fraaie gedeeltelijke verduistering. Daarbij werd de zonsdiameter voor bijna 90 procent door de maan bedekt.

Zichtbaarheidsgebied van
de zonsverduistering.

De zonsverduistering
in onze omgeving.

Illustraties: Fred Espenak/NASA/Goddard Space Flight Center

Zo trokken bijschaduw (grijs) en
kernschaduw (rood) van de maan
over de aarde. Klik op de afbeelding
voor de volledige animatie.
Animatie: A.T. Sinclair

Het maximum van de verduistering vond bij ons plaats om 05.32 uur en dat was dus vrijwel bij zonsopkomst. Twintig minuten na zonsopkomst in Nederland (tien minuten in België) ging nog maar 70 procent van de zonsdiameter achter de maan schuil. Om 06.00 uur was dat nog maar 40 procent, om 06.15 uur nog 22 procent en om 06.30 uur (België 06.28 uur) gebeurde de laatste aanraking van de maan met de zonneschijf. In Nederland stond de zon toen nog maar 7 en in België slechts 6 graden boven de horizon.

Omdat de zonsverduistering bij zonsopkomst plaatsvond was een goed uitzicht op de horizon noodzakelijk. In Utrecht sloegen waarnemers van Museum Sterrenwacht Sonnenborgh en andere belangstellenden het hemelverschijnsel gade vanaf de Utrechtse Domtoren. Vijfentwintig mensen maakten van deze unieke mogelijkheid gebruik. Dat was het maximum dat per keer op de Domtoren aanwezig mag zijn.

Het verloop van de zonsverduistering voor Utrecht.
Illustratie: Museum Sterrenwacht Sonnenborgh

De eerstvolgende zonsverduistering die vanuit Nederland en België zal zijn waar te nemen, vindt plaats op 3 oktober 2005. De zon zal dan overdag voor ruim de helft worden verduisterd. In een smalle strook door Portugal, Spanje en Afrika is dan een ringvormige verduistering te zien. Op 26 maart 2006 vindt een totale zonsverduistering plaats, waarvan de totale fase vanuit een smalle strook door Afrika, Turkije en Azië is te zien. De eerstvolgende keer dat zich in onze streken weer een bijzondere zonsopkomst met een gedeeltelijk verduisterde zon zal voordoen, is op 4 januari 2011. De zon zal dan voor driekwart zijn verduisterd.

HOE REAGEERDE DE NATUUR?

Omdat de zon grotendeels verduisterd was voor zonsopkomst, was een veel donkerder ochtendschemering voorpeld dan normaal. Op het moment van verschijnen van de zonnesikkel zou het idee van zware schemer vermoedelijk abrupt afgelopen zijn. Jacob Kuiper van het KNMI vroeg zich af hoe de natuur zou reageren op eclipsochtend. Proefondervindelijk vond hij dat het maximum van het vogelgezang op een normale ochtend eind mei ergens tussen 04.25 en 05.00 uur ligt, dus ruim vóór zonsopkomst. Het was de vraag of de vogels zullen reageren op de afnemende hoeveelheid schemeringslicht (misschien zijn hun ogen daarvoor gevoeliger dan die van de mens). Zouden ze tegen half zes bijvoorbeeld weer opnieuw beginnen met zingen als het echt merkbaar donkerder zou worden? Of zouden daar abrupt me stoppen als de zon ineens boven de horizon verscheen? Hoewel Kennislink verschhilende waarnemingen van vogelaars binnenkreeg, kan voorzichtig geconcludered worden dat het gedrag van zangvogels niet was verstoord. Omdat het zomer is, was het al vroeg licht en het bleef ook gewoon lichter worden.

In het radioprogramma Vroege Vogels (zondagochtend 08.00-10.00 uur Radio 1) zal verder aandacht worden besteed aan het aspect van het vogelgedrag tijdens de zonsverduistering. Wie een bijzondere registratie gemaakt heeft, kan dat daar nog per e-mail melden aan de medewerkers van het programma.

WEERSVERWACHTING

Van groot belang was de weersgesteldheid tijdens de verduistering. Meteonet stelde een voortdurend bijgewerkte en op de recentste metingen gebaseerde Eclips Verwachting Nederland op.

Het Noorse Meteorologisch Instituut mat van minuut tot minuut de temperatuur tijdens de verduistering.