400 JAAR VOC


  • Ruim driehonderd jaar bleef Nederland de baas
  • Coxinga joeg de Hollanders van Formosa


    VOC

    Op 20 maart 2002 is het 400 jaar geleden dat de VOC werd opgericht. Mede dankzij de VOC groeide Nederland uit tot een welvarende handelsnatie. In de Gouden Eeuw ontstond daardoor een grote bloei op het gebied van schilderkunst, economie en wetenschap.

    In het voorjaar van 1594 schaarde een groep van negen kooplieden zich rond de tafel in Amsterdam. Zij richtten de Compagnie van Verre op voor het ondernemen van een gezamenlijke handelsreis naar Azië. Ze hadden genoeg redenen zo'n avontuur te overwegen. De afgelopen honderd jaar hadden Portugese schepen via een route langs Kaap de Goede Hoop specerijen naar Lissabon gebracht. De Portugezen hadden de handel in peper en specerijen over zee naar Europa weten te monopoliseren. Vanuit Lissabon werden de oosterse waren verder Europa ingevoerd. Voor een groot deel gebeurde dat door Hollandse vrachtvaarders. Omdat de aanvoer van de specerijen naar Lissabon was achtergebleven bij de vraag, waren de prijzen in Europa gestegen.

    De negen kooplieden wilden proberen de machtpositie van de Portugezen te omzeilen om zelf veel geld te verdienen in de specerijenhandel. Ze beschikten al over een hoop informatie. Ze kenden de verhalen van kooplieden die jarenlang in dienst van de Portugezen in Azië hadden gewerkt. De kennis die in al die jaren was opgedaan bij de Portugezen werd gepubliceerd. Er kwamen zee-atlassen, zeemanshandboeken en koopmansgidsen over hoe de verhouding met landen en volken in Azië was. Ook de zwakke punten van de Portugese organisatie waren bekend. Er werden 'spionnen' naar Lissabon gestuurd om aanvullende informatie te vergaren.

    Eerste schipvaert

    De eerste schepen, bemand met 249 koppen, zeilden 2 april 1595 van Texel uit. Cornelis de Houtman had de opperleiding voor wat de handelszaken aanging. In Indië aangekomen ondervond men natuurlijk veel tegenwerking v an de Portugezen. Door ontactisch optreden van De Houtman kwam men ook in conflict met Indische vorsten. Op 14 augustus 1597 kwamen de drie schepen met nog maar 89 opvarenden terug, terwijl de meegebrachte lading ver beneden de verwachting was gebleven: 245 zakken peper, 25 last noten en 30 balen foeli. Desondanks werden de terugkerenden met veel eerbetoon ingehaald. Men kwam immers terug met een schat aan ervaring. Verscheidene van de deelnemers bewezen dan ook in de vervolgtijd grote diensten.

    Nova Zembla

    In de tussentijd had men ook geprobeerd een route naar Indië ‘om de noord’ te vinden, zodat niet alleen de Portugezen konden worden omzeild, maar de handelsproducten ook sneller in Europa konden komen. De overwintering op Nova Zembla leerde echter dat dat een illusie was, gebaseerd op nog onvoldoende kennis en daardoor nog van te veel witte plekken voorziene zeekaarten.

    Tweede schipvaert

    Voor de tweede schipvaert in 1598, werd nog meer geïnvesteerd. Er werden acht schepen op weg gestuurd, waarvan de uitrusting 7,5 ton aan goud had gekost. Onderweg deden zij de meest wonderlijke ontdekkingen. Alles over vreemde landen van de westkust van Afrika, via Kaap de Goede Hoop en Mauritius werd opgetekend, en in Indië werden goede zaken gedaan. “Soo langhe Hollant Hollant is, sijn er soo ryck gelaeden schepen niet aangekomen,” schreef een van de kooplieden. De rijke lading bleek voldoende om de kosten van de hele onderneming te dekken en daarbij ook nog een winst van 100 procent aan de aandeelhouders te verschaffen.

    VOC

    Op 20 maart 1602 werd door de Staten-Generaal octrooi verleend aan de Vereenigde Nederlandsche Geoctroyeerde Oostindische Compagnie om te handelen op alle landen oostwaarts van Kaap de Goede Hoop tot aan Straat Magelhaen in Zuid-Amerika. De VOC kreeg ook het recht contracten af te sluiten “mette Princen en Potentaten”, er mochten “forten en sterckten”worden gebouwd, en er mochten goueverneus, soldaten en officieren van justitie worden aangesteld “tot onderhoudinge van goede ordre, politie ende justitie”.

    Aanhef van het octrooi, in 1602 aan de VOC verleend.
    Rond 1625 lag het totaal aantal werknemers dat de VOC in dienst had op 7.700. Rond 1750 lag dat aantal al op 36.000 waarvan 20.000 werkzaam waren op de kantoren in Europa. Dit was een groei van bijna 500% in een eeuw.

    De Vereenigde Oostindische Compagnie mag gerust één van de meest succesvolle ondernemingen in de Vaderlandse geschiedenis worden genoemd. Van de 16e tot de 18e eeuw kon, mede dankzij de VOC, de Nederlandse Republiek uitgroeien tot een welvarende handelsnatie.

    De Gouden Eeuw was een periode van welvaart in de 17e eeuw. Er was vooral een grote bloei op het gebied van schilderkunst, economie en wetenschap. Dit had als gevolg dat Amsterdam de belangrijkste handelsstad werd, want hier kwamen de goederen aan en van hier uit werden ze ook weer doorverkocht aan andere landen. Een paar bekende namen uit de wetenschap zijn onder anderen:

    Door de reizen van de VOC nam ook de kennis toe op gebieden als geografie, botanie, biologie en oceanografie. In de toekomst, als de mens de planeten van ons zonnestelsel en mogelijk ook de verdere ruimte zal gaan koloniseren, kan weleens een soortgelijke handelsvloot ontstaan die leidt tot dezelfde soort ontdekkingen. De VOC bewees dat het nut heeft om te investeren in kennis en dat er altijd een belang zal zijn van een wereldwijde oriëntatie en van ondernemerschap, vakmanschap en innovatie. De betekenis van de VOC ligt daardoor niet alleen in het verleden, maar ook in het heden en in de toekomst.

    Daar tegenover staat natuurlijk dat de VOC bepaald geen geen lieverdje is geweest in onze voormalige koloniën. Voor velen is er dan ook geen reden tot feestelijkheid. Zo heeft Indonesië zich zelfs officieel gedistantieerd van de viering. Lees daarom ook de artikelen waarnaar geheel boven is gelinkt.

    Tekst: Carl Koppeschaar

    Multimedia:

  • Het Onderzoek: Zuiderlicht

    Links:

    VOC:
  • VOC Kenniscentrum
  • Verenigde Oostindische Compagnie
  • VOC: A 17th Century Dutch Trading Giant

    Christiaan Huygens:
  • Christiaan Huygens: The World is my Fatherland, Science is my Religion

    Hugo de Groot:
  • Hugo Grotius 1583-1645
  • Het Museum van de Vaderlandse Gesciedenis: Hugo de Groot
  • De Groene Amsterdammer: De vrije zee


    Terug naar ASTRONET's home page