Volgende eclips: Totale maansverduistering, 15-16 juni 2011

TOTALE MAANSVERDUISTERING
16 MEI 2003

Volkssterrenwacht Copernicus te Haarlem verzorgde op deze pagina een live webcast van de totale maansverduistering in samenwerking met Kennislink en Astronet. In verband met het noodzakelijke vrije uitzicht over het zuidwesten, vond de webcast plaats vanaf het Best Western Palace Hotel in Zandvoort.

RESULTATEN

Hier waren live beelden te zien verzorgd
door Volkssterrenwacht Copernicus

Henk Bril stuurde de volgende opnames van de maansverduistering. Hij gebruikte een Sony DSC-F707 digitale camera, ingesteld op 100 ISO. Bril rapporteert dat kort na het begin van de totaliteit het al zo sterk schemerde dat de Maan niet meer zichtbaar was. De stad aan de horizon op de laatste twee plaatjes is Sittard.

Tijd: 04.29 MEZT.
1/8 sec bij f 2,4 , 10x zoom.

Tijd: 05.06 MEZT.
1 sec bij f 2,4, 5x zoom.

Tijd: 05.11 MEZT.
½ sec bij f 2,4, 5x zoom.

Volkssterrenwacht Mira te Grimbergen (België) verzorgde eveneens een live webcast van de maansverduistering. De bewolking kwam opzetten aan het einde van de nacht, maar er werden nog beelden gemaakt van de totaliteit.

Volksssterrenwacht Mira

Volkssterrenwacht Mira maakte ook een DivX animatie van de verduistering.

Rijk-Jan Koppejan uit Westkapelle maakte de volgende compositie van de maansverduistering. Koppejan observeerde samen met andere leden van Volksssterrenwacht Philippus Lansbergen. Vanaf Westkapelle hadden ze een vrij uitzicht over zee. Ongeveer 20 bezoekers kwamen naar de waarnemingspost om mee te genieten van het natuurverschijnel.

Rijk-Jan Koppejan

Fred Naberman uit Groningen maakte omstreeks 04.30 u. de volgende opname van de gedeeltelijke fase van de maansverduistering met een Luxon refractor en Minolta camera. Vergroting ongeveer 30x.

Fred Naberman

NASA-astronaut Ed Lu, de boordingenieur en wetenschapsspecialist aan boord van het International Space Station (ISS), maakte deze elektronische opname vlak voor de totaliteit.

Ed Lu/NASA

Guillermo Oyhenhart van het Argentijnse dagblad La Arena had last van bewolking, maar kon toch deze prachtige opnames maken doordat hij in de pampas op zoek ging naar een gaten in het wolkendek.

Guillermo Oyhenhart

James W.Young van JPL's Table Mountain Observatory in Californië (USA) gebruikte de 10-inch f/5 Parks reflector en een Minolta Dimage 7Hi digitale camera om met een belichtingstijd van 20 seconden dit beeld van de totaliteit te maken. Jim Young maakt meer schitterende opnamen vanuit het Table Mountain Observatory. Ze kunnen worden bewonderd in zijn Astronomy Photograph Gallery.

James W. Young

Bob Sandy uit Roanoke County in Virginia (USA), concentreerde zich op de bedekking van de ster HR 5762 in de Weegschaal gedurende de totale fase van de verduistering. De zes opnamen werden gemaakt met een 400 mm lens en een Canon D60 digitale camera. Klik op het beeld om de ster te zien verdwijnen! Bekijk nog meer opnamen van zon, maan, planeten en sterren op Bob Sandy's webpagina Astrophotos.

Bob Sandy

Steve Rismiller uit Milford, Ohio (USA), maakte deze opname van de verduisterde maan en de ster die op het punt stond te worden bedekt. Fotografische gegevens: 102 ED Vixen refractor, 32mm oculair, Nikon 995 digitale camera bij ISO 400 en 4 seconden belichtingstijd. Steve Rismiller is een enthousiast hemelfotograaf. Zie de prachtige opnamen op de pagina van zijn Starfield Observatory.

Steve Rismiller

SpaceWeather.com van Science@NASA stelt een Lunar Eclipse Gallery samen met de fraaiste opnamen van de maansverduistering. Ook Kennislink verwelkomt opnamen van de maansverduistering voor plaatsing op deze pagina.

ALGEMEEN

De maan zo rood als bloed

In de vroege ochtend van vrijdag 16 mei vindt een totale maansverduistering plaats. In Nederland en België is het begin van de totaliteit te zien.

De totaal verduisterde maan
straalt met een oranje-rode gloed.

Bij een maansverduistering trekt de maan door de schaduw van de aarde. Er ontbreekt een ‘hap’ uit de volle maan en die wordt steeds groter totdat de maan volledig door de donkere aardschaduw is ‘opgeslokt’. De maan is dan niet helemaal onzichtbaar, maar straalt nog met een donkere, oranje-rode gloed. Vanaf de maan gezien is namelijk een oranje-rode ring om aarde te zien: het licht van alle zonsondergangen en zonsopkomsten op onze planeet.

Het verloop van de maansverduistering is in de figuur afgebeeld. Daarbij zijn de volgende momenten van belang. Om 04.03 u. treedt de maan de donkere kernschaduw van de aarde binnen. Vanaf dat moment ontbreekt links onderaan een steeds groter wordend stuk van de maan. Om 05.14 u. is de maan totaal verduisterd. De totale verduistering duurt tot 06.06 u. Maar omdat de maan omstreeks 05.53 u. ondergaat en de zon omstreeks 05.44 u. opkomt, zal alleen de eerste helft van de verduistering kunnen worden geobserveerd.

De totale maansverduistering van 16 mei. De donkere cirkel is een doorsnee, op maanafstand, van de slagschaduw van de aarde. De buitenste grijze cirkelomtrek stelt de bijschaduw voor. De pijl bij Noord wijst naar de noordelijke hemelpool; de pijl bij Zenit duidt de richting van het zenit (hoogste punt aan de hemel) aan ten tijde van het begin van de verduistering (1). De streepjeslijn stelt de ecliptica voor: het aan de hemel geprojecteerde vlak van de aardbaan. 1) Maan komt de schaduw binnen: 04.03 uur. 2) Begin van de totale verduistering: 05.14 uur 3) Maximum: 05.40 uur 4) Einde van de totaliteit: 06.06 uur 5) Maan verlaat de schaduw: 07.17 uur Illustraties: Sterrengids 2003, Stichting De Koepel

De maansverduistering kan met het blote oog worden gevolgd. Maar het verschijnsel is nog indrukwekkender door een verrekijker. Wie de maansverduistering door een echte telescoop wil bekijken kan dat doen bij een van de publiekssterrenwachten. Sommige zijn tijdens de verduistering geopend.

In de nacht van zaterdag 8 op zondag 9 november dit jaar vindt weer een totale maansverduistering plaats. Deze is van begin tot eind in geheel Europa te zien. Tijdens de totaliteit staat de maan dan hoog aan de hemel.

Later deze maand, op zaterdagochtend 31 mei, vindt een fraaie, gedeeltelijke zonsverduistering plaats. Van de gedeeltelijke zonsverduistering zal Kennislink een live webcast verzorgen, aangevuld met beelden van de ringvormige fase van de verduistering in IJsland. Ook zal Kennislink tegen die tijd informatie verschaffen hoe de gedeeltelijke zonsverduistering veilig waar te nemen.

Kleur en helderheid van totale maansverduisteringen

Wie praktisch onderzoek wil doen aan maansverduisteringen, kan op eenvoudige wijze metingen verrichten aan de helderheid van de maan tijdens de totale fase. Hoe helder blijft de maan? Doorgaans verzwakt het maanlicht met een factor tienduizend, ofwel tien magnituden. Dus van magnitude -12,7 bij Volle Maan tot magnitude -2,7 tijdens de totale verduisteringsfase. Maar dat is nooit precies van tevoren te voorspellen.

Volgens de Franse astronoom Danjon (1890-1967) zou de helderheid van de totale verduistering afhangen van de 11-jaarlijkse zonnevlekkencyclus. Kort na een minimum aan zonnevlekken zouden de verduisteringen zeer donker zijn, om dan in de loop van de volgende jaren geleidelijk in helderheid toe te nemen. Dit zou zo doorgaan tot vlak voor het volgende zonnevlekkenminimum, waarna de verduisteringen weer heel donker zouden beginnen.

Nu is de dichtheid van de aardatmosfeer boven een hoogte van circa 200 km afhankelijk van de zonnevlekkencyclus. In jaren met veel zonnevlekken (1957, 1968, 1979, 1989 en verwacht rond 2000) is die groter dan in jaren met weinig zonnevlekken (1964, 1976, 1986, 1995). Dat werd al kort na de lancering van de eerste kunstmanen vastgesteld aan de hand van de wrijving die deze objecten ondergingen tijdens hun omloop om de aarde. Toch is het moeilijk voorstelbaar dat de hoge aardatmosfeer zóveel extra zonlicht zou afbuigen. Bovendien: hoe ontstaat dan de abrupte overgang van zeer heldere naar zeer donkere verduisteringen ten tijde van het zonnevlekkenminimum?

Veel waarschijnlijker zijn de helderheidsverschillen van 'aardse' oorsprong, zoals veel stof in onze atmosfeer door vulkaanuitbarstingen. Maanden na de uitbarstingen van de vulkanen Krakatau (1883), Mont Pelée (1902), Gunung Agung (1963), El Chichón (1982) en Pinatubo (1991) volgden totale maansverduisteringen die zeer donker, of voor het blote oog zelfs volkomen onzichtbaar waren. Daarom kan iedere maansverduistering voor een verrassing zorgen!

Schaal van Danjon

Met het blote oog kan de helderheid van een maansverduistering worden geschat. Dit gebeurt aan de hand van een schaal, die werd ontworpen door de al eerdere genoemde Franse astronoom Danjon. Hierin worden de kleur en helderheid van de totaal verduisterde maan als volgt omschreven:

L=0. Zeer donkere verduistering. Vooral bij het centrale deel van de aardse slagschaduw is de maan nauwelijks zichtbaar.
L=1. Donkere verduistering. De maan is donkerbruin of grijsachtig getint en er zijn nauwelijks oppervlaktedetails te zien.
L=2. Donkere, dieprode maan. Het centrum van de slagschaduw is veel donkerder dan de oranje-achtige rand.
L=3. Heldere verduistering met een steenrode kleur. De rand is nu geelachtig getint.
L=4. Zeer heldere verduistering. De maan is koper-rood of oranje-rood van kleur en heeft een heldere, blauwe rand.

Natuurlijk heeft zo'n Danjon-schatting alleen waarde als ook rekening wordt gehouden met de hoogte van de maan boven de horizon en de doorzichtigheid van de lucht.

Intrede van maankraters

Wie over een telescoop van minimaal 60 mm opening beschikt, kan zich verdienstelijk maken door het meten van de tijdstippen waarop de middelpunten van sommige kraters op de maan in de donkere aardschaduw treden. Deze tijdstippen moeten tot circa 6 seconden nauwkeurig gemeten worden. Geruik de ‘pips’ die elk heel uur door de Hilversumse zenders worden uitgezonden als ijkbron. Voor de verduistering van vandaag volgen hier de voorspelde tijdstippen voor de intrede van enkele goed herkenbare kraters en voor twee bergpieken op de maan.

Intrede van kraters tijdens de maansverduistering

Tijdstip	Krater of berg
    
04.09 		Grimaldi        
04.10 		Billy           
04.15 		Campanus              
04.19 		Tycho           
04.22 		Kepler              
04.28 		Aristarchus            
04.29 		Copernicus         
04.34 		Pytheas         
04.41 		Timocharis        
04.42 		Dionysius            
04.44 		Manilius           
04.47 		Menelaus           
04.49 		Goclenius             
04.50 		Plinius
04.53		Piton
04.54		Pico           
04.54 		Langrenus            
04.55 		Taruntius         
04.56 		Plato            
04.58 		Proclus          
04.59 		Eudoxus          
05.02 		Aristoteles

Lijst van totale maansverduisteringen

De tabel hieronder bevat alle totale maansverduisteringen tot en met 2030. Sommige zijn niet waarneembaar vanuit ons land . Het is bij ons dan dag en de maan (die immers vol is en dus recht tegenover de zon aan de hemel staat) staat onder horizon. In een dergelijk geval ontbreekt een waarde bij de kolom 'hoogte'.

Voor elke verduistering vermeldt de tabel het tijdstip van het maximum van de totaliteit (in UT: Universal Time, ofwel Wereldtijd; in de periode van wintertijd moet hier één uur, en in de periode met zomertijd twee uur worden bijgeteld), en de duur van de totale fase in uren en minuten. De hoogte van de maan geldt voor het maximum van de totaliteit en is berekend voor midden-Nederland (52°00' NB, 05°30' OL). De verduisteringen van 2010 en 2022 zijn vermeld doordat het begin van hun totale fase nog plaatsvindt boven de horizon.

Totale maansverduisteringen tot en met 2030


Jaar  datum            maximum   tot.duur   hoogte
                   	 (UT)     (u.min.)      (°)

2003  16 mei       	03.39         58      	 1
2003   9 november 	01.18         24        47
2004   4 mei        	20.30       1.20    	10
2004  28 oktober    	03.04       1.20    	31
2007   3 maart      	23.21       1.10    	44
2007  28 augustus   	10.35       1.32
2008  21 februari   	03.27         52    	29
2010  21 december  	08.16       1.14  	-3
2011  15 juni       	20.11       1.42      	 1
2011  10 december  	14.31         56
2014  15 april      	07.48       1.16
2014   8 oktober    	10.52       1.02
2015   4 april      	12.03         24
2015  28 september 	02.47       1.18    	24
2018  31 januari    	13.32       1.22
2018  27 juli       	20.23       1.38     	 6
2019  21 januari   	05.13       1.08     	21
2021  26 mei        	11.20         24
2022  16 mei        	04.11       1.28     	-3
2022   8 november   	10.59       1.24
2025  14 maart      	06.58       1.02
2025   7 november   	18.11       1.24    	10
2026   3 maart      	11.36       1.02
2028  31 december  	16.50       1.12    	10
2029  26 juni       	03.24       1.44     	 0
2029  20 december  	22.38         56    	59

Uit de tabel is op te maken dat de verduistering van 9 november 2003 zich onder veel betere omstandigheden zal voordoen dan die van 16 mei. Mis als het helder weer is de verduistering van 16 mei echter niet. Ze kan prima dienen als een soort ‘generale repetitie’.

Carl Koppeschaar

MEER INFORMATIE