Arms & Armour Special: December 2014

A GILDED BRONZE CUIRASS, 3rd-2nd CENTURY B.C.

Musée national du Bardo, inv. nr. B52; tt 22aa (left) and B53; tt 222b


A gilded bronze cuirass, found on February 20, 1909 in a Punic grave with sarcophagus at Ksour-Es-Saf, Tunisia. It dates 3rd-2nd Century B.C., time of the Punic Wars with Rome. Musee national du Bardo (archaeological museum), Tunis. But until May 10, 2015 on display at the Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, the Netherlands. Height 42 cm.

On the cuirass Minerva, goddess of wisdom, is depicted, wearing a horned helmet. The cuirass is not Carthaginian, but is most probably made in Campania, Italy, where similar Samnite trefoil cuirasses were found. A near copy of this cuirass, with exactly the same Minerva heads, is at the Museo Archeologico Nazionale di Napoli.

The cuirass shown here may have been taken to Carthage by a soldier of Hannibal.


Der vergoldeter Bronzepanzer von Ksour Essef befindet sich normalerweise im Bardo-Museum in Tunis, aber ist bis zum 10. Mai 2015 im Rijksmuseum van Oudheden (Leiden, die Niederlande) zu besichtigen. Er ist zweiteilig, und setzt sich aus einem Brust- und einem Rückenpanzer zusammen. Auf der Brustplatte sind zwei Scheiben angeordnet, die leicht nach außen gewölbt sind, um der Brustmuskulatur Raum zu bieten. Die untere Platte fehlt im Gegensatz zum samnitischen Dreischeiben-Plattenpanzer, stattdessen ist der Kopf einer helmtragende Minerva dargestellt. Der Rückenpanzer ist ähnlich gestaltet und die gesamte Oberfläche ist reich dekoriert. Um die Scheiben und den Kopf herum und auch dazwischen sind rankenförmige Motive angebracht. Der Verschluss des Panzers um den Körper erfolgte mit Ketten und Platten um die Taille herum, sowie mit Lederbändern, die von bronzenen Beschlägen am Bruststück gehalten werden über den Schultern.

Der Panzer wurde im Februar 1909 in einem Grab in Ksour Essef im heutigen Tunesien, dem antiken Gebiet der Karthager, gefunden. Sie stammt aus dem 3. - 2. Jahrhundert v. Chr. Sie wurde allerdings in keiner karthagischen Werkstatt hergestellt, sondern in einer Bronzegießerei in italienischen Kampanien, wo im 3. Jahrhundert ein Zentrum für derartige Arbeiten bestand. Vermutlich hat ein Soldat Hannibals die Rüstung als Beutestück mitgenommen und – entgegen dem in Karthago damals üblichen Brauch – verfügt, dass sie ihm ins Grab mitgegeben werde.


Cuirasse de bronze découverte à Ksour Essaf, Tunisie. Musée national du Bardo, Tunisie. Jusqu'á 10 mai 2015 exposée au Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, Pays Bas. La cuirasse est d'un travail superbe en d'une conservation remarquable. Les deux parties de la cuirasse ont à peu près même dimensions, même forme et même decoration, 42 cm de hauteur. Les têtes Minerves sont identiques sur les deaux paneaux de l'armure: la déesse stylisée est representée de face, casqué. Ses yeux, dont les prunelles sont indiquées, sont énormes; des lévres, épaisses; son regard, fixe et dur.

Par sa forme, par sa disposition générale, cette cuirasse apparaient à une type qui a été en usage dans l'Italie méridionale, plus spécialement en Campanie, verse le IIIe siècle avant notre ère. Les vases campaniens en particulier représentent souvent des querriers qui sont revètus d'une armure à trois bosettes rondes, deux couvrant la poitrine, la troisième de ventre. Le musée de Karlsruhe, le British Museum et le musée de Naples possèedent des armures en bronze exhumées en Apulie, qui sont également caractérisées par trois protuberances formant trifolium. La cuirasse qui est aujourd'hui au musée de Naples est identique: mème disques pareillement décorés, mèmes têtes de Minerve, mèmes ornements répartis dans de champ autour des principaux mótifs.


Dit schitterende, tweedelige kuras bevindt zich normaal gesproken in het Musée du Bardo in Tunis. Maar het is tot 10 mei 2015 te bewonderen in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, tijdens de speciale tentoonstelling 'Carthago'. Het 42 cm hoge, uit verguld brons bestaande kuras is op 20 februari 1909 gevonden in een Punisch graf bij Ksour Essaf (ca. 200 km ten zuiden van Tunis). Het dateert uit de 3e-2e eeuw voor onze jaartelling, dus uit de tijd van de Punische oorlogen.

Op het kuras is Minerva, godin van de wijsheid, afgebeeld met weelderige haardos en op het hoofd een helm met twee horens. Het kuras is niet in Carthago gemaakt, maar hoogstwaarschijnlijk in Italië, in een werkplaats in Campanië. Het is in essentie een drieschijvig, Samnitisch kuras, dat vaak op Apulische vazen is afgebeeld. Drieschijvige kurassen bevinden zich o.a. in het British Museum en het museum van Karlsruhe. Het Museo Archeologico Nazionale di Napoli bezit zelfs een nagenoeg identiek, bij Ruvo in Apulië gevonden kuras met exact dezelfde borstschijven en exact dezelfe Minerva-hoofden die de buik en onderrug beschermen.

Het in het RMO tentoongestelde kuras zou door een soldaat van Hannibal uit Italië kunnen zijn meegenomen en later met hem zijn begraven.


More pictures at:
Carthago - Rijksmuseum van Oudheden, special exhibition, Leiden, the Netherlands

Text and photo's: Carl Koppeschaar

Additional information



Back to: Scharrekoppaeum, virtual arms and armour museum