Volgend fenomeen: Venusovergang, 6 juni 2012

VENUSOVERGANG
8 juni 2004
Op dinsdagochtend 8 juni schoof Venus als een grote zwarte stip voor de zon. Het was een buitengewoon zeldzaam hemelverschijnsel dat zich voor het eerst sinds 1882 voordeed. Hier en op de destijds actieve nationale website Venusvoordezon.nl was het evenement live te volgen. Ook toonden we beelden via de webcam van de Nederlandse zonnetelescoop op La Palma. ‘Venusvoordezon’ was een nationaal initiatief van diverse sterrenkundige organisaties en Astronet.

Foto's zijn te bewonderen bij TransitofVenus.org.

ONZE LIVE WEBCASTS WAREN:



Archiefbeelden webcast door Paul Dolk
bij Space Expo, Noordwijk (ZH)

Hier komen later archiefbeelden van webcast door
Volkssterrenwacht Mira, Grimbergen, België

ANDERE LIVE WEBCASTS WAREN:

 Australië:
  • NSO/GONG
  • Theodore Lunar Observatory (Sydney)
  • CSIRO (Canberra)

    • België:
  • Mira Public Observatory (grimbergen)
  • Université Libre de Bruxelles
  • Volkssterrenwacht Urania (Hove)
  • RUG-Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent)

    • Brazilië:
  • IP&D / FCC - Universidade do Vale do Paraíba - UNIVAP

    • China (Volksrepubliek)
  • Guangdong (China) Astronomical Society

    • Denemarken:
  • Dansk Rumforskningsinstitut (Kopenhagen)
  • Astronomibladet

    • Duitsland:
  • Astro-LiveCam Sternwarte (Hattingen)
  • Observationszentrum (NoRa)
  • Sternwarte Lohfeld (Bad Salzuflen)
  • Raumflugplanetarium "Juri Gagarin" (Cottbus)
  • Wendelstein-Observatorium (LMU München)
  • Sternwarte Peterberg
  • Astronomische Vereinigung Karlsruhe

    • Egypte:
  • Expedicion Sonora VT-2004 Egipto (Cairo)

    • Frankrijk:
  • Observatoire de l'Ecole Supérieure d’Optique (St. Etienne)
  • Observatoire Pic du Midi
  • Observatoire du Pic de Chateau Renards (Association "Astroqueyras", Hautes-Alpes)
  • Observatoire de Paris-Meudon
  • Observatoire de la Côte-d'Azur
  • Observatoire des Sciences de l'Univers de Besançon

    • Griekenland:
  • Exploratorium (Athene)

    • Hongarije:
  • Polaris Observatory (Boedapest)

    • Hong Kong:
  • Hong Kong Astronomical Society

    • India:
  • Vygyan Prasar
  • University of North Dakota V2K4 Expedition (New Delhi)
  • Nehru Planetarium (New Delhi)

    • Iran:
  • Kowsar-1 (K 1) Observatory (Isfahan)
  • Nojum, The Astronomy Magazine of Iran
  • ParsSky.net
  • Isfahan University, Physics Department
  • Adib Astronomy Society

    • Italy:
  • Istituto Nazionale di Astrofisica - INAF

    • Japan:
  • Yokohama Science Center, Astronomy Section
  • Nayoro Astronomical Observatory
  • Nagoya City Science Museum
  • Toyama Astronomical Observatory
  • Nishiharima Astoronomical Observatory
  • Kawabe Cosmic Park
  • Hoshinoko Yakata
  • Nakagawa Science Center
  • Nagasaki Science Museum

    • Macao:
  • Macao Astronomical Society

    • Nederland:
  • Sander Klieverik, Denekamp
  • Sterrenkids Webcam

    • Nieuw Zeeland:
  • National Maritime Museum (Auckland)

    • Noorwegen:
  • Astronomy.no (Oslo)

    • Oostenrijk:
  • Österreichische Gesellschaft für Astronomie und Astrophysik (ÖGA2) (Innsbruck/Wenen)
  • Sonnenobservatorium Kanzelhoehe (Graz)
  • Universitäts-Sternwarte Wien (Wenen)

    • Polen:
  • Astronomical Institute of Wroclaw University (in H-alpha)
  • Center of Theoretical Physics, Polish Academy of Sciences (Warschau)
  • Center of Theoretical Physics, Polish Academy of Sciences (Warsschau)
  • Lodz Planetarium
  • Institut of Physics of Szczecin University
  • Polish Amateur Astronomy Association - Section of Solar Observations

    • Portugal:
  • COAA Centro de Observacao Astronomica no Algarve Poio (Portimão)

    • Réunion:
  • Astroamateur Jacky FRANCOISE
  • Observatoire astronomique des MAKES

    • Roemenië
  • Astronomical Institute of the Romanian Academy (Boekarest)

    • Slowakije:
  • Slovak Union of Amateur Astronomers - Public Observatory Rimavska Sobota

    • Spanje:
  • Parque de las Ciencias de Granada
  • Instituto de Astrofísica de Andalucía
  • Agrupación Astronómica de Málaga SIRIO
  • Solar Observation Network NSO/GONG - with images from Observatorio del Teide, Izaña - Tenerife (IAC)
  • SAROS Live (Gran Canaria, Canarische Eilanden)
  • Agrupación Astronómica Isla de la Palma
  • Retransmission together with the Instituto Astrofísico de Canarias (IAC)
  • Universitat de Barcelona
  • Agrupació Astronómica Vizcaína - Bizkaiko Astronomi Elkartea y el I.E.S. J.M. Barandiaran de Leioa
  • Observatorio UCM - Depto. Astrofísica - ASAAF (Madrid)
  • Saros Group - Scientific Expeditions (Canarische Eilanden)
  • Saros Group - Scientific Expeditions (Canarische Eilanden)
  • Agrupación Astronómica de Sabadell (Barcelona)
  • Instituto de Astrofisica de Andalucia (Granada)

    • Sri Lanka
  • Arthur C. Clarke Institute (ACCIMT) (Katubedda, Moratuwa)

    • Tsjechië:
  • Observatory and Planetarium Hradec Kralove
  • Express Astronomical Information (Karlovy Vary)
  • Express Astronomical Information (Brno)
  • Express Astronomical Information [Streaming video]

    • Verenigd Koninkrijk:
  • Worthill Observatory
  • Armagh Observatory
  • East Antrim Astronomical Society (EAAS) (Ballymena)
  • University of Central Lancashire

    • Verenigde Staten:
  • Sun-Earth Day: Views with Observatories
  • Fort Worth Museum
  • Kidz On-Line
  • University of North Dakota (UND)

    • Zuid-Afrika:
  • Pretoria Centre of the Astronomical Society of Southern Africa
  • Braam van Zyl, bij het Boyden Observatory, Bloemfontein
  • South African Astronomical Observatory

    • Zweden:
  • Beelden met de Zweedse 1-m Solar Telescope (SST) op La Palma (Canarische Eilanden)

    • Zwitsersland:
  • Olivier Staiger
  • Astronomischer Verein Antares

    • BEELDEN VANUIT DE RUIMTE

     SOHO:
  • Hot Shots from SOHO
  • The very latest SOHO images (ESA)
  • The very latest SOHO images (NASA)
  • Passage de Vénus devant le Soleil: observations en temps réel par le télescope EIT/SOHO


    • TRACE:
  • Venus Transit 8 June 2004


    • DE OVERGANG

    In Nederland en België begon het verschijnsel om 07.19 uur als aan de zonsrand linksonder (ruwweg in ‘7-uurspositie’) een piepklein indeukinkje aan de zonsrand is te zien. Dat deukje werd in twintig minuten langzaam groter, totdat omstreeks 07.39 uur een volledige zwarte stip tegen de zon afstak. Het donkere silhouet van Venus trok steeds verder over de zonneschijf. Om 10.22 uur was de kortste afstand ten opzichte van het middelpunt van de zon bereikt. Daarna vervolgde de donkere stip zijn weg naar de zonsrand ‘rechtsonder’ (ruwweg in ’16-uurspositie’). Om 13.03 uur kleefde zij aan de zonsrand. Twintig minuten later was Venus van de zonneschijf verdwenen.



    Venus doet er meer dan zes uur over om over de zon te trekken. De tijdstippen zijn hier in Nederlandse (zomer)tijd.

    Venus is ongeveer even groot als de aarde en stond op het moment dat zij tussen onze planeet en de zon door trok ook het dichtstbij. Op 8 juni 2004 bedroeg de afstand van Venus ‘slechts’ 43 miljoen kilometer. De schijnbare diameter van Venus was daardoor ook het grootst en bedroeg iets meer dan 3 procent van die van de zonneschijf. Tijdens het hoogtepunt van de 'mini-zonsverduistering' bedekte Venus 0,09% van het zonsoppervlak.


    Dit is één frame van een animatie die zowel de weg van Venus over de zonneschijf laat zien als de gebieden op aarde waar dit op dat moment te zien was. De contacttijdsdtippen en de weg van Venus zijn hier weergegeven in Universele Tijd (UT, hierbij twee uur optellen voor Nederlandse zomertijd) en golden voor een waarnemer in het midelpunt van de aarde. Op andere plaatsen aan het aardopervlak verschilden deze tijdstippen tot 7 minuten.
    Klik op de illustratie voor een filmpje (1,3 Mb, AVI) van Astronomy magazine.
    Animatie: Francis Reddy.

    PAS OP VOOR VERBLINDING!

    Het donkere silhouet van Venus was weliswaar zo groot, dat de overgang met het blote oog te volgen zal zijn, maar wie het verschijnsel wilde waarnemen, had op z’n minst een ‘officieel’ eclipsbrilletje nodig om er geen ernstig oogletsel aan over te houden! Het licht van het omringende deel van de zon bleef namelijk even fel. Net als op iedere andere dag kon langdurig staren naar de zon dus levenslange blindheid veroorzaken!



    Bescherm de ogen!
    Gebruik een gecertificeerd eclipsbrilletje of een lasglas #14.

    OPMETEN VAN HET ZONNESTELSEL

    Vroeger maakten astronomen verre reizen om Venusovergangen waar te nemen. Door vanaf de meest afgelegen plaatsen op aarde metingen te verrichten, konden zij voor het eerst de afstanden in ons zonnestelsel berekenen. De vier contacttijden (de tijdstippen waarop Venus precies raakt aan de rand van de zonneschijf) verschillen namelijk voor elke plek op aarde. Dit komt doordat vanuit elke plaats op aarde de baan van Venus op een andere manier op de zon geprojecteerd wordt.



    Het zichtbaarheidsgebied van de Venusovergang.
    Illustratie: ESO

    Juist dit effect kan op een slimme manier gebruikt worden om de Astronomische Eenheid (= gemiddelde afstand van de aarde tot de zon) te bepalen. Hiervoor is slechts een precieze meting van de contacttijden nodig op twee plaatsen die het liefst ver van elkaar afliggen. Zulke metingen waren de belangrijkste en meest omvangrijke die astronomen in de achttiende en negentiende eeuw uitvoerden. Legendarisch zijn de Venusexpedities van de Franse sterrenkundige Le Gentil naar India (1761 en 1769) en van de Britse kapitein James Cook naar de Stille Zuidzee (1769).


    In de negentiende eeuw bleef ook Nederland niet achter. In 1874 reisde een groep astronomen af naar het eiland Réunion in de Indische Oceaan. De waarnemingen vielen door bewolking echter grotendeels in het water, zodat deze Nederlandse expeditie een teleurstellend resultaat opleverde. Nederlandse waarnemingen van de Venusovergang van 1882 in Curaçao en Belgische waarnemingen in Chili waren daarentegen wel succesvol.

    Doordat Venus en de aarde slechts zelden in één lijn met de zon staan, zijn er in totaal tot nu toe slechts vijf overgangen (in 1639, 1761, 1769, 1874 en 1882) actief door de mensheid waargenomen. Met behulp van radar kan de Astronomische Eenheid tegenwoordig veel nauwkeuriger worden bepaald dan met een Venusovergang mogelijk is. Tegenwoordig hoeven dus geen grote expedities meer te worden ondernomen. Maar de overgang van 8 juni 2004 biedt echter een zeer grote hoeveelheid mensen over de hele wereld de unieke mogelijkheid om op een leuke en makkelijke manier de schaal van ons zonnestelsel opnieuw op te meten.

    Dankzij internet is het fenomeen voor het eerst wereldwijd live te volgen. Het was daardoor mogelijk razendsnel van continent naar continent te schakelen om scholieren en andere belangstellenden met elkaar in contact te brengen. Zij konden hun waarnemingen dan via een ‘online calculator’ verbinden om zo gezamenlijk de afstand van de aarde tot de zon uit te laten rekenen.

    ZWARTE DRUPPEL EN LICHTENDE RING

    Waarnemingen van de Venusovergang dragen weliswaar niet meer bij aan een nauwkeuriger afstandsbepaling, wél zijn er nog enkele onbegrepen effecten waarover astronomen meer zouden willen weten. Zo treedt op het moment dat Venus de binnenste rand van de zon raakt het ‘zwarte-druppeleffect’ op. Nog ongeveer een minuut nadat Venus moet zijn losgekomen of voordat zij de zonsrand raakt, ‘kleeft’ de planeet al als een soort uitgerekte druppel vast aan de zonsrand. Dit verschijnsel werd wel toegeschreven aan het feit dat Venus een atmosfeer heeft. Maar het lijkt eerder te maken te hebben met waarneming door een telescoop en het feit dat de rand van de zon donkerder is dan het midden van de zonneschijf.



    Het zwarte-druppeleffect.

    Een ander bijzonder effect is het ‘aureool’ dat rond de zwarte stip te zien kan zijn als zij de zonneschijf deels raakt of aan het verlaten ls. Dat wordt veroorzaakt door zonlicht dat door de dikke Venusatmosfeer word afgebogen en zo als een ring om de planeet straalt. Het was de waarneming van deze lichtring aan de hand waarvan de Russische astronoom Mikhail Lomonósov in 1761 concludeerde dat Venus een dampkring heeft.



    Waarneming uit 1874.

    SOHO

    Op 8 juni 2004 nam ook de ESA/NASA zonsverkenner SOHO de venusovergang waar en stuurde beelden naar de aarde. SOHO bevindt zich in een evenwichtspunt op 1,5 miljoen km van de aarde richting zon en is uitgerust met ultraviolettelescopen, spectrometers en coronagrafen voor zonswaarnemingen. SOHO hing echter niet precies in lijn met het vlak van Venus en de zon en zag de planeet later ten zuiden van de zon langs trekken. De planeet stak daarbij als een grote zwarte stip tegen de corona, of heldere zonsatmosfeer af. De dichtste nadering van Venus tot de zonsrand gezien door de instrumenten van SOHO vond plaats om 15.40 uur Nederlandse tijd.



    ESA/NASA zonsverkenner SOHO zag Venus als een zwarte stip tegen de corona afsteken. De dichtste nadering tot de zon vond plaats om 15.40 u. Nederlandse tijd.


    Venus was van 3 tot 13 juni in het beeldveld van SOHO's coronograaf LASCO te zien.

    Ook TRACE, de Transition Region and Coronal Explorer die sinds april 1998 om de aarde draait, zal beelden van de Venusovergang naar de aarde seinen. Omdat TRACE op slechts 600 - 650 km hoogte om de aarde draait, zal deze zonsverkenner Venus wél over de zonneschijf zien trekken.

    NOG ÉÉN KANS

    Venusovergangen komen tot het jaar 3000 altijd paarsgewijs voor met een tussenpoze van 8 jaar. Er waren overgangen in 1631 en 1639, 1761 en 1769, 1874 en 1882. De eerstvolgende Venusovergang vindt plaats op 6 juni 2012. Deze overgang is slechts zeer gedeeltelijk vanuit Nederland en België te zien. Daarna duurt het tot 2117 en 2125 voordat weer een reeks Venusovergangen zal zijn te zien.



    De Venusovergang van nu vergeleken met die van van 2012.
    Illustratie: Fred Espenak

    Van de overgang van 2012 is bij ons slechts een gedeelte te zien. Kort na zonsopkomst verlaat Venus de zonneschijf. Mis de overgang van dinsdag 8 juni dus niet! Het is een uniek verschijnsel, dat veel zeldzamer is dan zons- en maansverduisteringen. Zie de speciale website op Astronet.

    Carl Koppeschaar

    MEER INFORMATIE

    Algemeen:

  • Steven van Roode: De Venusovergang komt eraan!
  • Eddy echternach: Een smetje op de zon
  • ESA: Venus trekt voor de zon lang
  • Fred Espenak, NASA's GSFC: 2004 and 2012 Transits of Venus
  • ESO: The Venus Transit 2004
  • Prof.Dr. Udo Backhaus: Observing, Photographing and Evaluating the Transit of Venus, June 8th, 2004
  • The Transit of Venus: North American Viewer's Guide
  • Orpington Astronomical Society: Transit of venus 2004
  • Venus-transit.de: Transit of Venus, June 8, 2004
  • David Sellers: The Transit of Venus & The Quest for the Solar Parallax
  • Astronomy Picture of the Day: Phases of Venus
  • Koninklijke Sterrenwacht van België: De Venusovergang van 8 juni 2004 (7h19 - 13h23)
  • Venusovergang.be: dé Vlaamse website over de venusovergang van 8 juni

    • Geschiedenis van de Venusexpedities:

  • Smithsonian Institution libraries: Chasing Venus, Observing the Transits of Venus, 1631-2004
  • James Cook and the Transit of Venus
  • The 1882 Transit of Venus: Observations from Wellington, South Africa
  • Jeremiah Horrox: Venus in sole visa
  • De heliometer met ongelijke objectieven: Jean-Charles Houzeau en de Venusovergang van 1882

    • Volkssterrenwachten:

  • Publiekssterrenwachten in Nederland
  • Volkssterrenwachten in België

    • Kaarten en plots van de Venusovergang:

  • Daniel Falla and John Brooks: June 8th Venus Transit

    • Topocentrische contacttijdstippen en bijbehorende zonshoogten:

  • Circumstances for Cities (International)
  • Circumstances for Cities (USA)

    • Venusovergangen in het verleden en in de toekomst:

  • Project Pluto: Transits of Venus and Mercury, -1000 to +4000

    • Veiligheid:

  • Eclipsbril.nl
  • Eclipse Home page: Eye Safety And Solar Eclipses

    • Database met geografische coördinaten:

  • Heavens Above: Select Country

    • De juiste tijd:

  • UTC Time Zone (accurate within 0.4 seconds)

    • Berekening afstand aarde-zon:

  • Steven van Roode: The solar parallax and the distance of the sun

    • Het weer:

  • Weersverwachting Meteonet
  • Weeroverzicht KNMI
  • Meteosat Images from the University of Ulm
  • AccuWeather.com (USA)http://wwwa.accuweather.com/adcbin/public/index.asp?partner=accuweather
  • Commonwealth Bureau of Meteorology: Current Australian Region Satellite Images