'SUPERMAAN'
Het verschil tussen Volle Maan dichtbij en veraf van de aarde.
Foto: Galileo Project, NASA
Astronet, 14 november 2016
Vandaag is er weer eens sprake van een 'supermaan'. De kranten stonden er al bol van, sommige televisiezenders besteeden er aandacht aan in hun nieuws, en de sociale media gonzen van de berichten dat er 's avonds iets unieks te zien zal zijn.
Sterrenkundigen hebben eigenlijk een hekel aan de benaming ‘supermaan’: zo heel super is het niet en daarnaast is die benaming in 1979 bedacht door een astroloog. Een sterrenwichelaar dus. Sinds 2010 is de supermaan via de sociale media een hype geworden.
Wat is er aan de hand? De maan draait niet in een mooie cirkel om de aarde, maar in een ellips. Er is een punt waar de maan het verst van de aarde staat ('apogeum), zo’n 406.700 kilometer en een punt waar de maan het dichtst bij staat ('perigeum'): 356.500 km. Als de maan veraf staat, is de diameter waarmee we haar aan de hemel zien het kleinst. Als de maan het dichtst bij ons staat, is de diameter het grootst. Iedere omloop van zo’n 28 dagen, waarop wij ooit onze maand baseerden, gaat de maan door die twee extreme punten. Dat kan bij alle maanfasen: nieuwe maan, smalle maansikkel, eerste kwartier, volle maan, laatste kwartier en nog verder afnemende maan.
Welnu, vandaag om 12:21 u. gaat de maan door het perigeum. En om 14.52 u. staat de maan recht tegenover de zon en is het Volle Maan. Als dat zo kort na elkaar gebeurt, lijkt de Volle Maan dus op haar grootst. Kijk je een half jaar na nu, dan is de Volle Maan op haar kleinst. Met het blote oog zul je daar niet veel van merken. Alleen als je foto’s maakt kun je die twee Volle Manen met elkaar vergelijken en dan zie je het verschil (foto bovenaan).
De laatste keer dat de afstand tussen aarde en maan nóg kleiner was, was op 26 januari 1948. Toen stonden de middelpunten van aarde en maan 356.461 km van elkaar af. De volgende keer dat de volle maan nog een tikje groter lijkt dan nu, zal op 25 november 2034 zijn. De middelpunten van aarde en maan naderen elkaar dan tot op 356.445 km.
Als je een supermaan definieert als een volle maan die zich voordoet binnen 90% van zijn dichtste nadering tot de aarde, zijn er deze eeuw 55 van zulke supermanen. En neem je die grens nog ietsje ruimer, dan heb je elk jaar een supermaan, evenals een micromaan. Niet echt bijzonder dus.
De volle maan komt vanavond om 17:21 op. Wie de volle maan dan vlak boven de horizon ziet, denkt vaak dat-ie enorm groot is. Dat is echter optisch bedrog. Onze ogen interpreteren objecten aan de horizon als veraf. Vergeleken met kleine, ver verwijderde bomen en huizen lijkt de maan dan heel groot. Maar houd eens op armafstand een potlood of een balpen voor die zogenaamd enorm grote maan. Je ziet dan snel dat de maan daar volledig achter schuilgaat. Kijk je een paar uur later, als de maan ’s nachts hoog aan de hemel staat, dan lijkt de maan kleiner. Ook dat kun je met balpen of potlood nameten. Zowel aan de horizon, als boven je hoofd, gaat de maanschijf achter potlood of balpen schuil.
Terug naar de supermaan van vandaag. In de media, ook heel serieuze, populair wetenschappelijke, wordt beweerd dat de supermaan 30% helderder is dan normaal. Dat is je reinste flauwekul. Ten opzichte de gemiddelde volle maan gaat het om 16%. Pas als je de supermaan met de verste verwijderde micromaan vergelijkt, kom je op 30,2% verschil in helderheid. Maar hoe herinner je je dat, na een half jaar? Hetzelfde geldt voor de grootte. Dat is 7% groter dan de gemiddelde volle maan, en pas 14% groter dan de allerkleinst mogelijke maan.
Dit alles is zoals wij het vanaf de aarde waarnemen. De maan zelf trekt zich er niets van aan. Die heeft een diameter van 3476 km en daar verandert helemaal niets aan.
O ja, en dan heb je nog de claims van astrologen dat zo’n supermaan ons zou beïnvloeden. Dat kun je precies uitrekenen. Het verschil op een mens van 80 kg tussen supermaan en micromaan is 73 milligram. Dat is 1/14 van de massa van een paperclip. Van een berg in de verte, of voor stadsbewoners een gebouw in de buurt, gaat meer invloed uit.
Meer lezen?
Astronet, 3 januari 2014
In 2014 zijn er twee gelegenheden om een vergelijkingsplaatje als bovenstaand te schieten. Op 16 januari 01:54 UT (02:54 Nederlandse wintertijd) staat de volle maan (04:54 UT) het verst van de aarde op een afstand van 406.356 km. Op 10 augustus is er weer een 'supermaan', met de volle maan (18.11 UT, of 20:11 Nederlandse zomertijd) ) om 17:44 UT (19:45 Nederlandse zomertijd) op een afstand van 356.896 km.
Carl Koppeschaar
Astronet, 10 juni 2013
Zoals ieder jaar is er een 'meest dichtbije' maan. Op 23 juni 2013, om 11.11 u. UT, bedraagt de afstand tussen de middelpunten van aarde en maan 356.989 km. Dat is ietsje meer dan de situatie die zich voordeed op 6 mei 2012 (356.953 km) en ietsje minder dan de situatie die zich zullen voordoen op 10 augustus 2014 (356.896 km), 28 september 2015 (356.876 km) en 14 november 2016 (356.511 km) om maar een paar jaren te noemen.
Op 23 juni is het Volle Maan. Door de combinatie met de kortste afstand spreken met name de Amerikanen dan over een 'supermaan'. Diverse kranten en tijdschriften, zoals The National verkondigen daarbij weer foutieve waarden van een 14% grotere en 30% helderder maan dan normale volle manen. Deze waarden zijn gebasserd op een enorme blunder van de Amerikaanse NASA. Lees onder maar bij de 'supermaan' van 2012.
In de tussentijd wordt op Facebook deze oproep verspreid:
Verder is het natuurlijk altijd leuk om naar de opkomende Volle Maan te kijken! Dus wat dat betreft is de oproep niet misplaatst. Jammer alleen als er doopr sommigen ook astrologische flauwekul en misrekeningen bij worden verspreid.
Carl Koppeschaar
Wie feest viert tijdens de Nederlandse bevrijdingsfestivals kan - als de bewolking een beetje open trekt - iets bijzonders zien. Het is in de vroege ochtend van 6 mei Volle Maan. De maan staat dan recht tegenover de zon aan de hemel en is de hele nacht, van zonsondergang tot zonsopkomst, te zien. Maar er is nóg iets meer aan de hand. De maan staat die nacht ook in het punt van haar baan dat het dichtst bij de aarde ligt. Er is daardoor sprake van een 'supermaan', die in schijnbare diameter ruim 7% groter lijkt dan normaal en ook 16% helderder schijnt.
De wetenschappelijke benaming voor zo’n supermaan is perigeum-maan. Het perigeum is het punt van de maanbaan dat het dichtst bij de aarde ligt, het apogeum het punt dat het verst van de aarde verwijderd is. De maan staat alleen gemiddeld op 384.000 km afstand van de aarde. In werkelijkheid is de maanbaan geen cirkel maar een ellips, waarbij de afstand varieert van 363.300 tot 405.500 km.
Op 6 mei om 05.35 uur is het precies Volle Maan. Een minuut ervoor bereikt de maan het perigeum. De afstand tot de aarde bedraagt dan 356.953 km. Dit is de kleinste afstand van de maan in heel 2012.
Op zulke tijdstippen ontstaat een soort springvloedwerking: de kortste afstand van de maan is dan veel kleiner dan normaal, en de grootste afstand nog eens extra groot. Dat is nu het geval: op 6 mei de kortste afstand 356.953 km en op 19 mei de grootste afstand 406.450 km. Als de kleine as van de elliptische maanbaan naar de zon is gericht zijn de minimum- en maximumafstand minder extreem. Bijvoorbeeld op 10 augustus grootste afstand 404.124 km, en op 23 augustus kortste afstand 369.730 km.
De Belgische wiskundige Jean Meeus rekende de meest extreme waarden voor de maanafstanden uit. In de periode van 1750 tot en met 2125 vond hij als kortste afstand 356.375 km (4 januari 1912) en als grootste afstand 406.720 km (3 februari 2125).
NASA Science heeft het grondig misHelaas kom ik er bij het bekijken van het acht uur Journaal van zaterdagavond 5 mei achter dat ook de NOS de plank ernstig mis slaat. Ook daarin de bewering dat de supermaan "14% groter is en bijna een derde maal helderder". Ik heb afgelopen vrijdag zowat alle media, en ook alle weer-presentatoren gewaarschuwd dat die getallen niet juist zijn. Van meteorologen mag je toch verwachten dat zij ook iets over helderheid en zo weten. Als ze dit soort dingen niet zelf kunnen uitrekenen, of laat staan gewoon eens controleren, hoe kunnen we ze dan over veel ernstiger onderwerpen als klimaatverandering vertrouwen?NASA Science News berichte op 2 mei 2012 over de supermaan. Daarin werd gesteld dat de maan op 6 mei 2012 14% groter en 30% helderder zou zijn dan de andere volle manen in 2012. Dit is je reinste flauwekul zoals we boven al hebben uitgerekend. Alleen als je de meest extreme waarden van perigeum en apogeum met elkaar vergelijkt, kom je op die getallen (14,1% en 30,2%). Maar niet zomaar ten opzichte van 'andere volle manen in een jaar'. Dan vergelijk je gewoon ten opzichte van het gemiddelde.
Elementair rekenen valt kennelijk niet mee. Hieronder een bericht dat ik naar de NASA hierover stuurde:
----- Original Message -----Het is te hopen dat deze foute getallen snel worden gecorrigeerd. Ze circuleren trouwens al langer, want ook eerdere NASA Science berichten bij supermanen in voorafgaande jaren geven dezelfde foutieve waarden.
From: Carl Koppeschaar
To: Dr. Tony Philips
Sent: Friday, May 04, 2012 11:28 AM
Subject: Super Moon?Dear Tony,
Apparently my previous e-mail of yesterday didn't reach you yet. But please have a look into this matter.
Moon radius 1,738 km. Mean distance 384,400 km. Apogee and perigee distances 405,500 km and 363,345 km.*)
Comparing extreme distances leads to an increase in apparent diameter of (0,5481 degrees / 0,4911 degrees) = 1.1160, or less than 12% in apparent diameter. The difference in brightness is the inverse square of the distance, so (1.1160)^2 = 1.2455. This is not even 25%.
But http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2012/02may_supermoon/ states: "This May’s full Moon is a "Super Moon,” as much as 14% bigger and 30% brighter than other full Moons of 2012." So actually you compare the Supermoon with the average Full Moons at mean distance. In the case of 5-6 May this year this leads to 1.0769 or less than 8% increase in apparent diameter, and (1.0769)^2 = 1.1597 or almost 16% in brigthness. (This is 2.5 log 1.1597 = 0.16 magnitudes. Hardly observable with the naked eye.)
I see all newspapers and even tweeting public observatories using Science@NASA's figures. That is a pity.
Best wishes,
Carl
*) These are the mean figures. The extreme distances calculated by Jean Meeus are 356,375 and 406,720 km (in the period between the years 1750 and 2125).
----- Original Message -----
From: Carl Koppeschaar
To: webmaster@spaceweather.com
Sent: Thursday, May 03, 2012 4:51 PM
Subject: Super Moon?Dear Tony,
NASA Science states "14% bigger and 30% brighter than other full moons of 2012" for the coming perigee moon. This is not true. Compared to the average Full Moon it can only be 7,7% bigger and 16% brighter. Only if you compare the Supermoon with the apogee Full Moon the figures would be (about) right.
Best wishes,
Carl Koppeschaar
www.astronet.nl
See also http://www.astronet.nl/supermaan.html. Unfortunately in Dutch, but there you can find the calculation.
Het is misschien een beetje onder de gordel. Maar als de NASA tegenwoordig niet meer kan rekenen, is het maar goed dat het Apollo-programma is afgelopen en dat er momenteel geen mensen meer naar de maan gestuurd worden! Kranten, zoals De Volkskrant, en andere media kwaken de verkeerde getallen uit het NASA-bericht na. Dat gaat kennelijk zo in de hectische berichtgeving van alledag. Maar dat een volkssterrenwacht het niet even zélf narekent...
Volkssterrenwacht Urania is niet eens de enige. Zo citeert de zo gerenommeerde National Geographic een planetariumsterrenkundige van het Adler Planetarium, die op zijn beurt weer de NASA nakwaakt: ""As a consequence, this translates into it appearing as much as 16 percent bigger and 30 percent brighter than other full moons of 2012—not a huge amount, but definitely noticeable," said Geza Gyuk, an astronomer at the Adler Planetarium in Chicago." Lees het maar eens na bij National Geographic:
Serieuze tijdschriften zoals Sky&Telescope noemen in hun berichtgeving van 4 mei wél de juiste getallen. Ook Astronomy Picture of the Day (APOD) zegt het in haar aflevering van 5 mei 2012 gelukkig heel duidelijk:
"The Full Perigee Moon will appear to be some 14 percent larger and 30 percent brighter than a Full Moon near apogee, the most distant point in the elliptical lunar orbit."Hieronder een collegiale e-mailwisseling met APOD:
----- Original Message -----Gelukkig bericht Govert Schilling het ook prima op Alles over Sterrenkunde en de doorplaatsing op Astronieuws:
From: Carl Koppeschaar
To: Jerry Bonnell; Robert Nemiroff
Sent: Saturday, May 05, 2012 2:27 AM
Subject: Super MoonDear Jerry and Robert,
Perhaps you might write about the 'Super Moon' tomorrow. Please take care that NASA Science and SpaceWeather give the wrong figures for increase in apparent diameter and brightness. These figures only count when you compare the extreme perigee and extreme apogee that were calculatedf by Jean Meeus (leading to 14,1% bigger and 30,2% increase in brightness). When you compare the Perigee Full Moon of 6th May with the average Full Moon, you get only 7.7% and 16%. See what I wrote to Tony Philips below.
Best wishes,
Carl
----- Original Message -----
From: "jerry bonnell"
To: "Carl Koppeschaar"
Sent: Saturday, May 05, 2012 2:19 PM
Subject: Re: Super MoonHi Carl!
thanks for your note. i did write about a full moon at perigee in today's apod. i do intentionally use the figures and comparison for apogee and perigee and state it as clearly as i can, so i think we are in agreement on what those numbers describe. the science at nasa article seems to use those figures with a misleading description.
i have to say that i don't refer to it as a supermoon, rather a full perigee moon. i actually dislike the term supermoon, but it is widely used here in media in the US, and i think the science at nasa story is widely quoted, unfortunately. i don't know how this term came into use here in the first place, but i worry that it was also a science at nasa story.
as i look back i see that the earliest apod i have about a the moon's appearance at apogee vs. perigee is this one:
apod.nasa.gov/apod/ap991222.htmlcheers and best wishes, jerry
 Stompzinnige berichtgeving op het NOS Journaal van zaterdagavond 5 mei 2012. Klik om af te spelen. |
Dat de maan laag boven de horizon zoveel groter lijkt, berust op puur gezichtsbedrog. Iedereen kan een eenvoudig proefje uitvoeren om zich daarvan te overtuigen. Hou de pink omhoog en strek de arm zover mogelijk uit. Knijp één oog dicht. Het topje van de pink heeft een dikte van zo’n 1,3 cm en de afstand tot het oog bij gestrekte arm bedraagt zo’n 75 cm. Dat komt neer op één graad aan de hemel. Het topje van de pink kan de maan volledig bedekken als zij hoog aan de hemel staat. Maar doe dat nu eens als de volle maan opkomt. Ook dan zal de maan volledig worden bedekt. De maan is laag boven de horizon dus even groot als hoog aan de hemel!
Wie het extreem nauwkeurig narekent, ontdekt zelfs dat de maan laag boven de horizon juist kleiner is dan hoog aan de hemel. Voor een waarnemer op aarde is de afstand tot de maan namelijk het kleinst wanneer de maan zich recht boven het hoofd van een waarnemer bevindt. Hoe lager de maan de horizon staat, des te groter is de afstand en de te kleiner haar schijnbare middellijn. Het verschil is echter zo klein, maximaal anderhalf procent, dat het met het blote oog niemand opvalt.
De maanillusie is een kwestie van zintuigfysiologie. Vertrouwde voorwerpen uit het leven van alledag, zoals bomen, huizen en kerktorens, lijken in de verte veel kleiner dan de volle maan. Als de maan laag aan de hemel staat en door onze zintuigen wordt vergeleken met zo’n vertrouwd object, lijkt de maan ineens onwaarschijnlijk groot. Voorwaarde is wel dat we de maan in normale kijkhouding waarnemen. Wie met zijn rug naar de maan staat en tussen de benen door kijkt, ondergaat een veel minder sterke maanillusie.
Carl Koppeschaar
Terug naar ASTRONET's home page
