MERCURIUS VOOR DE ZON
9 MEI 2016

FOTOGRAFISCHE RESULTATEN

Dr. Sebastiaan de Vet fotogafeerde de intrede van Mercurius vanaf het waarneemdak op sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht. De foto's zijn gemaakt met een SV80ED lenzenkijker (f=560mm, d=80mm) met Herschelwedge, en gefotografeerd met behulp van een ASI120MM camera met Baader Solar-Continuum filter.

Via de heliostaat van Volkssterrenwacht Orion te Bovenkarspel verzorgde Paul Dolk een live webcast van de Mercuriusovergang.

Willyam Robinson te Helmond maakte deze fraaie animated gif van de eerste vijf kwartier van de overgang. Hij gebruikte een 20 cm SCT, door het zonnefilter gediafragmeerd tot 7 cm. De gebruikte Philips ToUcam Pro is een identieke tweelingbroer van de webcam die hij al in 2003 gebruikte (zie verder naar onderen). De filmpjes werden gestackt en licht bewerkt in Registax, gecropt in GIMP en geanimeerd in een oude versie van MS Gif Animator.

De fotoserie en grote foto hierboven zijn gemaakt door Theo Mulder met de 152mm refractor van Volkssterrenwacht Orion te Bovenkarspel. Deze telescoop was voorzien van een 90mm H-alpha filter. Dit is dezelfde opstelling waardoor bezoekers iedere zondagmiddag (bij helder weer) zonnevlammen kunnen bekijken. De camera was een Skyris 132c, op de plaats van het oculair. De opnamen bestonden uit korte filmpjes van 20 seconden en later zijn daar losse frames uitgelicht die weer verwerkt zijn tot wat hier te zien is..

Prof. Karel Scharrekop van de Duckstadse sterrenwacht in Fazantvoort aan Zee stuurde deze foto's van het begin van de Mercuriusovergang.

Prof. Scharrekop stuurde ook deze kleurenopname met de f/70-cm Cornelis Prul-telescoop van de Duckstadse sterrenwacht. Door de zindere hitte in de duinen viel de seeing erg tegen, schreef de Duckstadse hoogleraar

Op maandag 9 mei vond een Mercuriusovergang plaats. De dichtst bij de zon staande planeet Mercurius trok tussen de aarde en de zon door en was zeveneneenhalf uur lang als een zwart stipje voor de zon waar te nemen. Doordat de diameter van Mercurius op dat moment 157 maal kleiner was dan de zon, was dit niet met het blote oog te zien. Diverse universiteitssterrenwachten, zoals het Anton Pannekoek Instituut van de UvA, de Blaauw Sterrenwacht van de Rijksuniversiteit Groningen, de Werkgroep Leidse Sterrenwacht, het observatorium van de Radboud Universiteit Nijmegen, volkssterrenwachten in Nederland en volkssterrenwachten in Vlaanderen openden hun deuren. Het hemelverschijnsel was relatief zeldzaam. Op 11 november 2019 vindt de volgende Mercuriusovergang plaats, maar daarvan vindt het einde bij ons na zonsondergang plaats. Daarna is het wachten tot 13 november 2032, wannneer het begin van de overgang al vóór zonsopkomst plaatsvindt. Pas de overgangen van 7 november 2039 en 7 mei 2049 zijn weer in hun geheel in onze streken te volgen.

Mercurius als een klein, rondstipje voor de zon (november 2006). Foto: TheBrockenInAGlory/RAS

De Mercuriusovergang begon 's middags om 13.12 u. met het uitwendig raken van het donkere schijfje van Mercurius aan rand van de zon. Ruim drie minuten later was de planeet geheel over de rand gekropen en gebeurde het inwendig raken. Om 16.56 u. was de afstand tussen de middelpunten van Mercurius en de zon het kleinst. Om 20.41 u. eindigde de overgang, eerst met het inwendig raken, dan ruim drie minuten later met de laatste uitwendige aanraking. Zo trok de planeet een koorde over de zon.

De Mercuriusovergang gezien ten opzichte van de horizon, met het zenit - het hoogste punt aan de hemel - bovenaan. Omdat in de loop van de dag het zonsbeeld 'draaide', beschreef Mercurius over de zon een boog in plaats van een rechte lijn. Illustratie: Hemel.waarnemen.com

Illustratie: Courtesy Prof.dr. Udo Backhaus
De hieronder gegeven tijdstippen golden strikt genomen voor Utrecht. Op andere plaatsen in Nederland en België weken deze niet meer dan enkele seconden af. De zon ging om 21.15 u. onder.

Verschijnsel	Tijdstip	Positiehoek	Hoogte	Azimuth
Eerste uitwendig contact	13.12.16	83°	+54,6°	171,1°
Eerste inwendig contact	13.15.27	84°	+54,7°	172,4°
Kortste afstand	16.56.11	154°	+37,4°	247,9°
Laatste inwendig contact	20.37.21	224°	+4,8°	293,1°
Laatste uitwendig contact	20.40.32	224°	+4,3°	300,4°

Wie de Mercuriusovergang wilde waarnemen, had een telescoop nodig. Er waren zeer speciale en goed beschermende zonnefilters nodig. Wie dat niet deed, riskeerde blijvende blindheid! Bij veel waarnemingen werd daarom gebruik gemaakt van de projectiemethode, waarbij het zonsbeeld achter de kijker werd geprojecteerd op een stuk wit papier of karton en waarbij het beeld werd scherpgesteld met behulp van het oculair.

Illustratie: ESO

OVERIGE LIVE WEBCASTS

Sky&Telescope verzorgde een live webcast van de overgang.

Het Coca Cola Space Science Center van de Columbus State University verzorgde vanuit Coumbus, Georgia (USA) een live webcast van de Mercuriusovergang.

NASA TV zond live beelden uit van de Mercuriusovergang.

NASA verzorgde ook een near-live sciencecast met beelden van de overgang.

Vanaf 12.30 u. onze tijd volgde het Solar Dynamics Observatory de Mercuriusovergang vanuit de ruimte.

WAAR EN WANNEER ELDERS?

De Mercuriusovergang was overal te volgen waar het op 9 mei dag was op aarde.

Wie op 9 mei in het buitenland was kon hier een lijst vinden waar de overgang was waar te nemen.

Voor tijdstippen in de rest van de wereld was er de 2016 May 9 Mercury Transit - Interactive Google Map van Xavier Jubier.

EEN EERDERE OVERGANG VAN 7 MEI 2003

Hieronder een compilatie van de mooiste beelden van de Mercuriusovergang van 7 mei 2003.

Volkssterrenwacht Mira, te Grimsbergen.

Prof.dr. Rob Rutten, van het Sterrekundig Instituut Utrecht en het Institute of Theoretical Astrophysics Oslo, stuurde deze fraaie opname, gemaakt met de Dutch Open Telescope (DOT) op het Observatorio del Rogue de los Muchachos (ORM) op La Palma. Mercurius steekt hier af tegen de chromosfeer van de zon. De opname werd gemaakt in de Ca II H resonantielijn. In het licht van deze deeltjes is de zonsatmosfeer te zien op een hoogte van de paar honderd kilometer boven het oppervlak. Dit deel van de zonsatmosfeer heet de chromosfeer. De chromosfeer is onder andere te zien direct na het begin en het eind van totale zonsverduisteringen. De naam van de atmosferische laag is ontleend aan zijn puperen kleur (gecombineerde straling in H-alpha en H-bèta). De kleur van deze opname is dus niet echt.

DOT

De Zweedse 1-m Solar Telescope (SST) van De Zweedse Koninklijke Akademie van Wetenschappen op de Canarische Eilanden legde de volgende, zeer fraaie beelden vast:

10:27:26 UT

10:30:11 UT

10:30:24 UT

10:33:04 UT

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA bracht near-live beelden vanuit de ESA/NASA-zonsverkenner SOHO, al liet de transmissie door het drukke dataverkeer te wensen over. SOHO bevindt zich op een afstand van 1,5 miljoen km tussen de aarde en de zon. Van de opnamen werd een prachtig mpeg-filmpje gemaakt.

Mpeg-filmpje met SOHO's
Michelson Doppler Imager (MDI)

Opname met SOHO's
Extreme ultraviolet Imaging Telescope (EIT)

Overigens kon Mercurius al vóór die tijd en nog enige tijd na de overgang worden opgemerkt in opnamen met de LASCO C3 coronagraaf waarop de planeet als een naderende 'ster' te zien is en met de Extreme ultraviolet Imaging Telescope (EIT), waarop de planeet afsteekt tegen de corona, of zonsatmosfeer.

Mercurius op weg naar de zon, gezien door coronograaf LASCO C3. Klik op de opname voor de mpeg-film om Mercurius te
zien als een ten opzichte van de andere sterren bewegend lichtpuntje, dat links het beeldveld van LASCO C2 binnenkomt.

In 2003 ontving ik fraaie opnamen en animaties van (amateur)sterrenkundigen in binnen- en buitenland. Een van de scherpste opnamen die ik tot nu toe zag is de compositie van D. Dierick uit Gent in België:

Opnames met een 155 mm EDFS Starfire
refractor en een Nikon D100 digitale camera.

Ralf Vandebergh filmde deze beelden van het laatste kontakt achter een 15cm refractor vanuit Wittem in Limburg. Acht van de beste frames zette hij in de juiste volgorde achter elkaar, waarbij door de hoge oplossing effecten als seeing) en mogelijk ook de ontwikkeling van de 'black drop' ye zien is. Minstens één frame is superscherp (net voor het echte kontakt) en toont een fraaie druppelvorm.

Vandebergh maakte gebruik van een Sony TRV740
camcorder en paste oculairprojectie toe met een
Vixen 12,5mm orthoscopisch oculair.

Heel fraai zijn ook de beelden die Enrico Perissinotto maakte vanuit Talmassons, Friuli (Noord-Italië). Hij gebruikte een Astro-Physics 130 EDFS bij f12 met een Hershel Baader prisma en ND4 filter met een Philips ToUcam Pro webcam.

Enrico Perissinotto

Huub Willems uit Nieuwstadt maakte diverse opnames met een Philips ToUcam Pro webcam. De opnames werden gemaakt in het primaire brandpunt van zijn Meade LX90 telescoop (2000 mm SCT,f/10), voorzien van een f/6.3 focal reducer. Van één van die opnames met een tijdsduur van 2 seconden (genomen om 9:00 uur plaatselijke tijd) is in Registax een foto gemaakt door de (30) filmbeelden op elkaar uit te lijnen en te stapelen. Daarna voegde Willems er in Paintshop Pro een kleur aan toe. De opname is gemaakt op 't Rooth in Zuid-Limburg, waar het evenement samen met een aantal leden van de NVWS, afdeling Zuid-Limburg (Galileo) werd gevolgd.

Huub Willems

De Mercuriusovergang werd ook vastgelegd door Henk Masselink en Henk Bril, met assistentie van Marion Iris van der Linden. Zij gebruikten een Philips ToUCam PRO camera (webcam), die zonder lens was gemonteerd met een door Herman ten Haaf vervaardigde adapter in het primaire focus van een 8” Celestron C8 Schmidt Cassegrain telescoop voorzien van een Mylar zonnefilter. Het drietal stuurde de serie opnames hieronder.

Henk Bril tekent hierbij aan: "De beelden werden vastgelegd op een notebook PC (Celeron 1100 MHz processor met 128 Mb intern geheugen) via de USB-poort met de standaard software van de ToUCam PRO (VRecord) als AVI-bestand. Een filmpje van 15 seconden neemt ca. 90 Mbyte in beslag bij de gekozen resolutie van 640x480 en 15 beelden per seconde. Voor de bewerking zijn alle filmpjes omgezet naar BMP-bestanden met het programma AVI2BMP en vervolgens bewerkt met het programma ASTROSTACK2. Hierbij werden 15 beelden ‘gestacked’ tot één beeld." Een aantal beelden werd uiteindelijk met Pinnacle Studio 8 SE omgezet naar avi en mpeg, waarbij, doordat elk beeldje 0,2 seconden vastgehouden werd in de film, een versnelling van een factor 5 werd verkregen."

Op basis van de beelden van de webcam kon Bril het tijdstip van het laatste inwendig contact (T3) bepalen. Het tijdstip van het laatste uitwendig contact (T4) werd geschat op basis van visueel kijken naar het beeldscherm. De resulaten (voor coördinaten (WGS84): N 51º02’14”; E 5º52’08”; +35 m):

T3: UT 10h28m21s ± 2s
T4: UT 10h32m26s ± 4s

Verder ontvingen we destijds de volgende foto's en beelden:

Wylliam Robinson (Helmond)

Tim Kraayvanger

Marco Verstraaten (Amsterdam)

Johannes Schedler (Oostenrijk)

Erwin van der Velden nam de Mercuriusovergang waar in de buurt van Brisbane, Australia. Hij miste de intrede vanwege overtrekkende bewolking, maar kon toch nog een animatie samenstellen van een half uur, gemaakt net voor zonsondergang. Hieronder een frame uit de animatie met de zon op 8 graden boven de horizon. De gebruikte apparatuur was een Celestron C8 met een Vesta Pro in primair focus F/10.

Erwin van der Velden (Australië)

Jan Adelaar uit Oud-Zevenaar legde Mercurius vast om 12.21 uur met een met de hand vastgehouden Toshiba digitale camera achter een Celestron C8 telescoop.

Jan Adelaar (Oud-Zevenaar)

MEER INFORMATIE

Algemeen:

Mercuriusovergang van 9 mei 2016:

Eerdere Mercuriusovergangen:

Veilig de zon waarnemen: