SCHRIJFSTER VAN JOOP TER HEUL TUSSEN DE STERREN
Planetoïde nummer 10667 heet voortaan Van Marxveldt.
Cissy van Marxveldt was het schrijfsterpseudoniem van Setske de Haan (Oranjewoud (Friesland), 24-11-1889 - Bussum, 31-10-1948).
Astronet, 27 november 2007
Het prototype voor een 'bakvis' is wel Cissy van Marxveldts heldin Joop ter Heul. Met haar te lange armen, te grote voeten, piekende haren en een uitgebreide schare vriendinnen, verenigd in de Jopopinoloukico-club, is ze als een jong veulen, dat soms van louter baldadigheid op hol slaat. Vijf boeken zijn over haar vol geschreven: De H.B.S.-tijd van Joop ter Heul, Joop ter Heuls problemen, Joop van Dil-ter Heul, Joop en haar jongen, en De dochter van Joop ter Heul. De eerste vier boeken verschenen tussen 1918 en 1925, het laatste deel in 1946.
De avonturen van Joop ter Heul gaan voortaan verder 'tussen de sterren'. Eind vorige week werd een kleine planeet in ons zonnestelsel vernoemd naar schrijfster Cissy van Marxveldt (pseudoniem van Setske de Haan, 1889-1948). Planetoïde (10667) Van Marxveldt draait tussen de banen van Mars en Jupiter om de zon. Het naar schatting 3 km grote rotsblok doet twee jaar en 9 maanden over een volledige omloop. De gemiddelde afstand tot de zon bedraagt 294 miljoen km. Een bijzonderheid is dat de planetoïde zich hoog boven het baanvlak van de planeten verheft.
De vernoeming vond plaats op voordracht van de Haarlemse oude meisjeboeken-verzamelaarster Loes Timmerman. Het kleine planeetje werd in 1975 ontdekt door de Amerikaans-Nederlandse astronoom prof.dr. Tom Gehrels. De vernoeming werd eind vorige week door de Internationale Astronomische Unie bekrachtigd door middel van publicatie in Minor Planet Circular 61266.
Hoewel zo'n vijftienduizend van de thans (bijgewerkt op 19 december 2007) 173.116 genummerde planetoïden tegenwoordig een naam draagt, gebeurt het niet zo vaak dat Nederlanders een dergelijk hemellichaam naar zich vernoemd krijgen. In totaal zijn nu bijna driehonderd van de vijftienduizend van een naam voorziene planetoïden vernoemd naar bekende Nederlanders, Nederlandse steden, sterrenwachten, romanfiguren en andere Nederlandse zaken. Tegelijkertijd met Van Marxveldt vond de vernoeming plaats van de 'Nederlandse' planetoïden (12150) De Ruyter (naar de 17e-eeuwse admiraal Michiel de Ruyter) en (12134) Hansfriedeman (naar de in 1996 overleden wetenschapsjournalist Hans Friedeman).
Citatie:
(10667) van Marxveldt = 1975 UA
Discovered 1975 Oct. 28 by T. Gehrels at Palomar.
The humorous "Joop ter Heul" novels for teenage girls by Dutch writer Cissy van Marxveldt (Setske de Haan, 1889-1948) had a notable influence on the writings of Anne Frank, who addressed her diary letters to an imaginary friend based on one of van Marxveldt's characters. The name was suggested by L. E. Timmerman.
Setske de Haan ging naar de HBS in Heerenveen. Haar schoolresultaten waren matig, en toen ze een blindedarmontsteking kreeg kon ze geen eindexamen afleggen. Daarna mocht ze in 1908 als au pair naar Coventry (Verenigd Koninkrijk). Ze werkte bij een doktersgezin, dat haar Cissy noemde omdat haar Friese naam te moeilijk was. Ze hield het daar maar enkele maanden vol en ging vervolgens naar een kostschool in Bath. Nadat ze was teruggekeerd in Oranjewoud werd ze leerling-verslaggeefster bij de Dragtster Courant. Maar werd ze al gauw ontslagen omdat ze te veel fantasie had.
Rond 1910 verhuisde Setske de Haan naar Amsterdam, waar ze haar diploma stenografie en typen haalde. Ze vond werk op handelskantoor Wolff, en ontmoette rond 1914 de vier jaar jongere Leo Beek, een luitenant. Tijdens zijn mobilisatie schreef ze zulke leuke brieven dat Beek haar aanmoedigde verder te gaan met schrijven. Vanaf 1915 publiceerde ze in Panorama onder namen als 'Ans Woud', 'Betty Bierema' en 'Cissy/Sissy van Marxveldt'. Die laatste naam is mogelijk geïnspireerd door het feit dat Oranjewoud een 'rode' gemeente was, maar zeker is dat niet. Ze besloot onder pseudoniemen te publiceren omdat veel verhalen afgeleid waren van ware situaties, en omdat haar eigen naam niet goed genoeg zou zijn.
In 1916 trouwden Setske de Haan met Leo Beek. Het paar verhuisde naar Hilversum, omdat Beek in Laren (NH) was gelegerd. Eind 1916 werd hun eerste zoon geboren; later zou er nog een zoon komen. Na zijn diensttijd ging Beek als bedrijfsleider in een warenhuis werken.
In 1917 kwam de meisjesdroom van Setske uit: haar eerste boek Game and set! verscheen, een jaar later gevolgd door Het hoogfatsoen van Herr Feuer, geïnspireerd over haar Amsterdamse tijd op kantoor met haar Duitse baas. De boeken werden onder de naam Betty Bierema uitgebracht. Hoewel de boeken flopten, benaderde een nieuw tijdschrift voor jongeren haar om een feuilleton te schrijven. Dit deed ze onder de naam Cissy van Marxveldt. Ze schreef de verhalen in de vorm van brieven van een HBS-meisje aan haar vriendin. het karakter Joop ter Heul was geboren!
Het tijdschrift ging al snel op de fles, maar 'Cissy van Marxveldt' ging door met Joop ter Heul; een HBS-meisje zonder zorgen, uit een chic milieu. Haar eigen uitgever had geen interesse. Valkhoff & Co uit Amersfoort wilde het wel uitbrengen. In 1919 verscheen De HBS-tijd van Joop ter Heul. Het was meteen een succes. De 'jolige' schrijfstijl, een milieu waarin iedereen wel wilde leven en veel humor, allemaal handelsmerken van haar, bleken de ingrediënten voor het succes te zijn. Al gauw verschenen nog drie delen, waarin de hoofdpersoon zich verloofde met 'Leo van Dil'; door hem getemd werd van vrolijke bakvis in gehoorzame nette vrouw en echtgenote; en een kind kreeg. De boeken bleven populair, zelfs bij de klein- en achterkleindochters van de eerste lezeressen. Nog steeds vinden herdrukken plaats.
 |
 |
 |
 |
 |
'Joop ter Heul' was niet helemaal een autobiografie van Setske de Haan, maar wel voor een deel. De HBS-tijd is gebaseerd op De Haans eigen HBS-jaren, maar Setske bekende dat ze zelf ook trekjes had van Joops nuffige zus Julie. Echtgenoot Leo van Dil is duidelijk geïnspireerd op haar eigen man, net als de beschrijving over de geboorte van Joops zoontje Hans. Van Marxveldt kreeg zelf twee zonen: Leo en Ynze Beek. Net als in de boeken die ze schreef, hield ze zelf ook van veel personeel om zich heen omdat ze het huishouden haatte en liever schreef. Inmiddels verdiende ze zo veel geld met haar boeken, dat ze zich dit ook kon veroorloven. Door het geld dat de boeken binnenbrachten, verhuisde ze ook regelmatig, of ze had meerdere huizen tegelijk; dit tot ergernis van haar man, die soms niet eens wist naar welk huis hij na het werk moest, en die een keer te horen kreeg dat ze die dag een nieuw huis had... Zo woonden ze in Bloemendaal, Wijk aan Zee, het Gooi of Amsterdam. In 1944 verhuisden ze voor het laatst, naar Bussum.
Van Marxveldt kreeg op haar 37-ste een beroerte, waardoor ze rechtszijdig verlamd raakte. Ze weigerde haar handicap te accepteren. Nadien schreef ze met haar linkerhand en probeerde ze haar verlamde rechterhand te verbergen. Later bleek de beroerte door een hersentumor te zijn veroorzaakt. Hieraan werd ze niet geopereerd.
In 1927 schreef ze een andere kaskraker: Een Zomerzotheid, helemaal in de stijl van de 'Roaring Twenties'. Toen de depressie begon, werd de toon van haar werk wat serieuzer (Marijke, Puck van Holten). Die boeken werden ook populair, maar niet zoals haar eerdere werk. De oorlog werd de zwartste tijd van haar leven. Haar echtgenoot werkte in het verzet en werd in 1944 opgepakt en in de duinen van Overveen geëxecuteerd. Van Marxveldt was gebroken. Ze was haar inspiratie kwijt, al schreef ze in 1946 Ook zij maakte het mee, een ingetogen verhaal over een meisje in het verzet. Kort daarna bracht ze De dochter van Joop ter Heul uit, maar dit boek viel niet te vergelijken met de sprankelende andere Joop ter Heul-delen en miste de spirit van na de Eerste Wereldoorlog, zoals beschreven in haar eerste boeken. Hoewel het in de jaren zeventig herdrukt werd, is het toch een vergeten werk geworden, en wel zodanig dat veel bronnen menen dat ze na de oorlog alleen het oorlogsboek had uitgegeven.
Ondanks haar verdriet en slechter wordende gezondheid probeerde Setkse de Haan toch vrolijk te blijven voor de buitenwereld. Ze stierf op 58-jarige leeftijd en ligt begraven op de Amsterdamse begraafplaats Zorgvlied.
Haar boeken bleven ook lang na haar dood populair, al waren er soms mindere tijden, vooral in de tijd van het feminisme. Maar ook tegenwoordig, in 2007, zijn er nog steeds meisjes en vrouwen die genieten van de boeken.
Tekst: Carl Koppeschaar, bron: Wikipedia.